Simone Weil: Ιλιάδα ή Το Ποίημα της Βίας

Ο πραγματικός ήρωας, το πραγματικό θέμα, ο πυρήνας της Ιλιάδας είναι η βία. Η βία που χρησιμοποιείται από τον άνθρωπο, η βία που σκλαβώνει τον άνθρωπο, η βία που μπροστά της μαραζώνει η σάρκα του ανθρώπου. Στο έργο αυτό, σε κάθε εποχή, το ανθρώπινο πνεύμα παρουσιάζεται ως τροποποιημένο από τις σχέσεις του με την βία, ως παρασυρμένο, ως τυφλωμένο, από την ίδια την βία που φαντάστηκε πω θα μπορούσε να διαχειριστεί, ως παραμορφωμένο από το βάρος της βίας στην οποία υποτάσσεται. Για τους ονειροπόλους εκείνους που πίστευαν πως η βία χάρη στην πρόοδο, σύντομα θα ήταν αντικείμενο του παρελθόντος, η Ιλιάδα μπορούσε να μοιάζει σαν ιστορικό ντοκουμέντο· για άλλους, εκείνους που οι ικανότητες αναγνώρισης είναι πιο οξείες και που αντιλαμβάνονται την βία, σήμερα όπως και χθες, στο ίδιο το επίκεντρο της ανθρώπινης ιστορίας, η Ιλιάδα είναι ο καλύτερος και ομορφότερος καθρέφτης. Για να ορίσουμε τη βία – είναι εκείνο το χ που μετατρέπει οποιονδήποτε πάνω στον οποίο ασκείται σε πράγμα. Εφαρμοσμένη στο όριο της, μετατρέπει τον άνθρωπο σε πράγμα με την πιο κυριολεκτική έννοια: τον μετατρέπει σε πτώμα. Κάποιος ήταν εδώ, και την επόμενη στιγμή δεν υπάρχει κανένας απολύτως στη θέση αυτή· αυτό είναι ένα θέαμα που η Ιλιάδα δεν κουράζεται ποτέ να μας το παρουσιάζει

Γιώργος Διζικιρίκης: Spinoza, ο Απόστολος του Ανθρωπισμού και της Ελευθερίας

Στη βιβλιοθήκη Rosenthaliana του Amsterdam, υπάρχει ένα πορτραίτο του Σπινόζα, καμωμένο από ανώνυμο καλλιτέχνη, του 1702, ήτοι 25 χρόνια μετά το θάνατο του φιλόσοφου. Αλλά το πιο ενδιαφέρον είναι η επιγραφή στο κάτω μέρος του πορτραίτου: “Benedictus de Spinoza, Judeus et atheista”, ήτοι, Βενέδικτος ντε Σπινόζα, Ιουδαίος και άθεος”. Αυτή η επιγραφή τα λέει όλα: επισημαίνει το πνεύμα μιας ρηξικέλευθης εποχής, αλλά και τις αντιφατικές ιδέες και φοβερές προκαταλήψεις της. Ο Σπινόζα γεννήθηκε στις 24 Νοεμβρίου του 1632. Πριν ακριβώς τριάντα δύο χρόνια, ο Ιταλός φιλόσοφος Giordano Bruno, στα 1600, στο Campo dei fiori (στην “Πεδιάδα των λουλουδιών") της Ρώμης, άφηνε την τελευταία του πνοή, πάνω στην πυρά της Ιερής Εξέτασης, καταδικασμένος να καεί ζωντανός ως αιρετικός, ως πανθεϊστής, και ως πολέμιος του εκκλησιαστικού κατεστημένου. Ένα χρόνο μετά τη γέννηση του Σπινόζα, το 1663 ο Γαλιλαίος, φυσικός, μαθηματικός και φιλόσοφος, καταδικάστηκε σε ισόβιά κάθειρξη, γιατί υποστήριζε το ηλιοκεντρικό σύστημα. Γλύτωσε τη ζωή του, γιατί αποκήρυξε αντιηρωικά τις ιδέες του, γιατί είχε ισχυρούς φίλους, και γιατί έδωσε εγγυήσεις η κόρη του, ηγουμένισσά σε μοναστήρι, που του παραστάθηκε με σθένος. Ο Σπινόζα, από τα εφηβικά του χρόνια, έκανε βαθιές σπουδές - ταλμουδικές και βιβλικές - κάτω από την άγρυπνη φροντίδα των Ιουδαίων θεολόγων καθηγητών Μανεσή Μπεν Ισδραέλ και Σαούλ Μοντέϊρα, της Ισραηλινής κοινότητάς του Άμστερνταμ, που τον προόριζε να γίνει ραβίνος. Υστέρα όμως από λίγο καιρό, ο ταλαντούχος και βαθυστόχαστος μαθητής, δεν τα πήγαινε καλά, μήτε με τους δασκάλους του, μήτε με την ισραηλινή κοινότητα, που έντρομη διαπίστωνε χρόνο με το χρόνο, ότι ο σοφός τρόφιμος της, ο μελλοντικός ραβίνος του Ιεχωβά, είχε επικίνδυνες ιδεολογικές ροπές προς την ανεξιθρησκεία και την ελευθερία της σκέψης, και επιπλέον είχε στενές σχέσεις με φιλελεύθερους κύκλους Προτεσταντών και Ιουδαίων, των “tertulias” (ένωση των φίλων). Η πνευματικότητα του Σπινόζα ωριμάζει και αναπτύσσεται σε μια διφορούμενη κοινωνία στην εποχή όπου η Ολλανδία, ύστερα από πολλούς εθνικούς και κοινωνικούς αγώνες, κατορθώνει ν’ απαλλαγεί από την ισπανική μοναρχική φεουδαρχική εξουσία, για να γίνει μια νέα προχωρημένη αστική κεφαλαιοκρατική κοινωνία. Μετά την Ειρήνη της Βεστφαλίας (1648), η Ολλανδία γίνεται η μεγαλύτερη αποικιακή και εμπορική δύναμη της Ευρώπης. Η αλιεία της, οι βιοτεχνίες της τα πρώτα εργοστάσια, είναι γνωστά και μοναδικά σ’ όλο τον κόσμο. Τα 16.000 καράβια των Ολλανδών (τον καιρό όπου η Αγγλία έχει μόνο 1.000), οργώνουν όλες τις θάλασσες σ’ όλα τα μέρη, και οι ολλανδικές αποικίες περιλαμβάνουν την Ιάβα, την Κεϋλάνη, τις Δυτικές Ινδίες, με κέρδη μυθώδη. Στο δουλεμπόριο, πρώτοι διδάξαντες αναδεικνύονται οι Ολλανδοί. Μαζί με προοδευτικούς θεσμούς, τα γράμματα και τις τέχνες, ανθεί με μεγάλη επιτυχία η πρωτογενής συσσώρευση πλούτου από τη συστηματική ληστεία των αποικιών και από την ανελέητη εκμετάλλευση των φτωχών τάξεων της Ολλανδίας. Πολύ γρήγορα ο Σπινόζα έρχεται σε αντίθεση, τόσο προς την εξουσιαστική και δογματική ιδεολογία της ισραηλινής κοινότητας, αλλά και προς τις εμποροπνευματικές υποκριτικές δολιχοδρομήσεις της καλβινικής εκκλησίας, όσο και προς την εξουσιαστική ιδεολογία του Ολλανδικού κατεστημένου. Το 1656 γίνεται απόπειρα δολοφονίας εναντίον του από φανατικό Ιουδαίο. Την ίδια χρονιά εισάγεται σε δίκη από την ισραηλινή κοινότητα. Κηρύσσεται αποσυνάγωγος και αφορίζεται. Δεν είναι ερημίτης, όπως είπανε. Τον αναγκάζουν να γίνει ερημίτης, να φύγει από το ‘Άμστερνταμ και να καταφύγει στο Rijnsburg, ένα χωριό, όπου ζει πολύ φτωχικά, κερδίζοντας τη ζωή του, παραδίνοντας μαθήματα, και λειαίνοντας φακούς, όπου για την τελειότητα αυτής της εργασίας, είχε μεγάλη εκτίμηση στην Ευρώπη. Τις νύχτες, μετά τη δουλειά του, μελετά διαρκώς και γράφει. Η υγεία του είναι κλονισμένη κάθε τόσο άρρωστος, ενώ η πολεμική και οι συκοφαντίες συνεχίζονται.

Noam Chomsky: Ο Έλεγχος των Μέσων Ενημέρωσης και τα Θεαματικά Επιτεύγματα της Προπαγάνδας

Μια εναλλακτική αντίληψη της δημοκρατίας είναι ότι το κοινό θα πρέπει να εμποδίζεται από το να διαχειρίζεται τις δικές του υποθέσεις, και τα μέσα πληροφόρησης πρέπει να κρατούνται στενά και αυστηρά ελεγχόμενα. Αυτό μπορεί να φαίνεται σαν αλλόκοτη αντίληψη δημοκρατίας, αλλά είναι σημαντικό να γίνει κατανοητό ότι είναι η δεσπόζουσα αντίληψη. Στην πραγματικότητα αυτό συμβαίνει από πολύ καιρό, όχι μόνο στη λειτουργία, αλλά ακόμα και στη θεωρία. Υπάρχει μια μακριά ιστορία που πηγαίνει πίσω, στις πρωιμότερες από τις νεότερες δημοκρατικές επαναστάσεις στην Αγγλία του δέκατου εβδόμου αιώνα, η οποία εκφράζει ευρέως αυτήν την άποψη. Πρόκειται να μείνω ακριβώς στη νεότερη περίοδο και να πω μερικά λόγια για το πως αυτή η ιδέα της δημοκρατίας αναπτύσσεται και γιατί και πώς το πρόβλημα των μέσων ενημέρωσης και της παραπληροφόρησης εισάγεται μέσα από αυτό το πλαίσιο.

Mikhail Bakunin: Περί Των Ορίων Της Αυθεντίας

Συνεπάγεται ότι απορρίπτω κάθε αυθεντία; Δεν είναι καθόλου αυτή η σκέψη μου. Όταν πρόκειται για παπούτσια θα απευθυνθώ στην αυθεντία του παπουτσή. Αν πρόκειται για σπίτι, διώρυγα ή σιδηρόδρομο συμβουλεύομαι τον αρχιτέκτονα ή τον μηχανικό. Για κάθε ειδική επιστήμη απευθύνομαι στον ανάλογο σοφό. Αλλά δεν επιτρέπω να μου επιβληθεί ούτε ο παπουτσής ούτε ο αρχιτέκτονας ούτε ο σοφός. Τους ακούω ελεύθερα και με όλον τον σεβασμό που αξίζει η ευφυΐα τους, ο χαρακτήρας τους, οι γνώσεις τους, αλλά διατηρώ πάντοτε το σταθερό δικαίωμα να ασκώ κριτική και να ελέγχω.

Woodford McClellan: Νετσαγιεφτσίνα, Ένα Άγνωστο Κεφάλαιο

Το απόγευμα της 14ης Αυγούστου 1872, ο Sergei Nechaev, αντικείμενο τρίχρονης εντατικής αστυνομικής έρευνας σε πολλές χώρες, πήγε σε ένα καφέ στα περίχωρα της Ζυρίχης. Ο συγγραφέας της διάσημης «Κατήχησης του Επαναστάτη» είχε παραβεί έναν από τους προσωπικούς του κανόνες γύρω από το να περνά πολλές διαδοχικές μέρες στο ίδιο μέρος· με το να εμφανιστεί δημόσια στη διάρκεια της ημέρας παραβίασε ακόμη έναν. Πέρα από αυτό, ο Nechaev (μαζί με άλλους Ρώσσους και Πολωνούς εμιγκρέδες) έδειξε μια εντυπωσιακή αφέλεια και έλλειψη προσοχής: ο οικοδεσπότης του για τις λίγες τελευταίες ημέρες, και ένας από τους δύο συντρόφους του στην έξοδο, ήταν ο Adolf Stepkowski. Το Μάρτιο του 1868 ένα «δικαστήριο τιμής» που αποτελούνταν από Πολωνούς εμιγκρέδες στη Ζυρίχη είχε ανακηρύξει τον Stepkowski ένοχο για κατασκοπία υπέρ της ρωσικής κυβέρνησης. Έναν άλλο «δικαστήριο» συνεδρίασε στο Παρίσι λίγους μήνες αργότερα και ανέτρεψε αυτή την «απόφαση». Η συνέχεια αυτής της ιστορίας είναι αρκετά γνωστή. Επιδεικνύοντας μια ανθρώπινη αδυναμία να αποκρύψει εντελώς την ταυτότητα του, ο Nechaev χρησιμοποιούσε από καιρό τα πραγματικά του αρχικά (Sergei Gennadievich) για ψευδώνυμο του «Stepan Grazdanov» (με την ορθογραφία να ποικίλει), και υπό κράτηση των Ελβετικών αρχών συνέχισε να χρησιμοποιεί αυτό το όνομα, ισχυριζόμενος πως είναι Σέρβος. Παρουσίασε και ένα διαβατήριο για να στηρίξει την ιστορία του. Λίγοι, ωστόσο, άνθρωποι στην Ελβετία είχαν αμφιβολίες για την πραγματική του ταυτότητα. Κάποια μέλη του συμβουλίου του καντονιού συμφώνησαν με το αίτημα των Σλάβων φοιτητών και εμιγκρέδων πως ο Nechaev, που στις 9 Οκτωβρίου παραδέχτηκε την ταυτότητα του και ζήτησε άσυλο, ήταν πολιτικός πρόσφυγας. Η άποψη αυτή δεν υπερίσχυσε.

Mark Mazower: Το εβραϊκό ζήτημα και η κατοχή

Στα τέλη Μαρτίου 1944, ο Ναπολέων Ζέρβας κατέγραψε στο προσωπικό του ημερολόγιο τα προβλήματα υγείας που τον ταλαιπωρούσαν, τα παράξενα όνειρά του, τις συνηθισμένες πλέον προστριβές με τον ΕΑΜ/ΕΛΑΣ και τις σχέσεις του με τους Βρετανούς συνδέσμους. Ωστόσο, δεν έγραψε τίποτα για το δραματικό συμβάν που συντελούνταν λίγα μόλις χιλιόμετρα μακριά από το λημέρι του: οι γερμανικές αρχές είχαν μόλις αποστείλει, μέσα σε μια μέρα, το σύνολο ίου εβραϊκού πληθυσμού των Ιωαννίνων σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Όπως προκύπτει από τα απομνημονεύματα των τοπικών εκκλησιαστικών και άλλων παραγόντων, ο διωγμός των 1.500 Εβραίων της πόλης δημιούργησε μια σειρά από αμφιλεγόμενα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα για τους υπόλοιπους κατοίκους της· παρ’ όλα αυτά, μάταια ψάχνουμε να βρούμε στο ημερολόγιο του Ζέρβα κάποια, έστω, αναφορά στα δραματικά αυτά γεγονότα. Ως εάν η οριστική λύση του εβραϊκού ζητήματος στην Ελλάδα να ανήκε σε κάποιον άλλο πόλεμο, διαφορετικό από αυτόν του ΕΔΕΣ. Ο Ζέρβας δεν αποτελεί εξαίρεση. Ούτε οι Βρετανοί αξιωματικοί σύνδεσμοι ούτε παλιοί αντιστασιακοί του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ αφιερώνουν μεγάλη προσοχή στη μοίρα των Εβραίων. Στην καλύτερη περίπτωση υπάρχει κάποια φευγαλέα αναφορά στην παρουσία στα βουνά ορισμένων Εβραίων που είχαν δραπετεύσει. Αλλά, κατά κανόνα, έχουμε απλώς σιωπή.

Κατερίνα Κέη: Καστοριάδης και Ψυχανάλυση

Η αυτονομία, που δεν μπορεί ουσιαστικά να πραγματωθεί παρά μόνο στο βαθμό που αρθρώνεται με την πολιτική αυτονομία, συνίσταται στην εγκαθίδρυση μιας νέας σχέσης του συνειδητού με το ασυνείδητο, μιας σχέσης που δεν θα καταργεί, καταστέλλει ή αγνοεί το ασυνείδητο, αλλά θα ανοίγει μια δίοδο ανάμεσα στις δύο αυτές αρχές, με σκοπό την κυριαρχία του συνειδητού πάνω στις ενορμήσεις. Η πρόταση του Freud «όπου ήταν Αυτό, πρέπει Εγώ να γίνω» (wo Es war, soil Ich wurden) θέτει ως πηγή του νόμου όχι όσα επιβάλλει το ασυνείδητο, είτε αυτά συνίστανται σε γονεϊκές απαγορεύσεις είτε σε ορμικές φορτίσεις που πρέπει να εκτονωθούν, αλλά ένα Εγώ που έχει αντικαταστήσει την αρχή της ηδονής με την αρχή της πραγματικότητας, που έχει με άλλα λόγια καταφέρει να παρεμβάλλει ανάμεσα στη φύση τη στυγνή απαγόρευση και την πράξη, την εμπειρία και τη σκέψη.

Steven Conway: God of War και Τοξική Αρρενωπότητα

Ολόκληρη η σειρά του God of War (Santa Monica Studio, 2005-2018) ξεκινά με το Σπαρτιάτη πολεμιστή Kratos να δολοφονεί την γυναίκα του και τη κόρη του βρισκόμενος σε κατάσταση αμόκ, παρασυρμένος από τον αρχικό Έλληνα θεό του πολέμου, τον Άρη. Ακολουθώντας τη λογική της τοξικής αρρενωπότητας, ο Kratos περιορίζεται σε μια μοναδική έκφραση θλίψης: οργή προς εκείνους που θεωρεί υπευθύνους. Με το τρόπο αυτό ξεκινά το πιο υπεραρρενωπό αφηγηματικό κλισέ, το αφήγημα της εκδίκησης, όπου ο πρωταγωνιστής προσπαθεί να κυριαρχήσει πάνω σε εκείνους που τον αποδυνάμωσαν (ευνούχισαν). Στην διάρκεια της εξέλιξης του God of War, ο Kratos δολοφονεί την πλειονότητα του ελληνικού πάνθεου, και σε κάποιο σημείο ακόμη και τον ίδιο τον Θάνατο. Η καταστροφή του Ολύμπου διαδραματίζεται στο God of War 3 (Santa Monica Studio, 2010), και η τελευταία σκηνή του αποτελεί μαρτυρία της οιδιπόδειας οργής: ο Kratos έρχεται αντιμέτωπος με τον πατέρα τους, τον Δία, και η μόνη επιλογή που έχει ο χρήστης είναι να πατά συνεχώς ένα κουμπί, χτυπώντας επανειλημμένα τον Δια στο πρόσωπο. Όλα αυτά μεταφέρονται μέσα από οπτική πρώτου προσώπου, καθώς ο χρήστης γίνεται μάρτυρας του ιδιαίτερα αιματηρού θανάτου του Δία. Όμως μετά από κάθε κύκλο φονικών, ο Kratos μένει με περισσότερα ερωτηματικά, περισσότερα προβλήματα, πιο ανεπάντεχες, και συχνά καταστροφικές, συνέπειες. Με τον τρόπο αυτό συναντάμε την πρώτη από τις πολλές ειρωνείες που επαναλαμβάνονται μέσα στη σειρά, και επίσης τυπική των αφηγημάτων της μυθολογίας και των υπερηρώων: η οργή του Kratos, η πηγή της δύναμής του, είναι επίσης η μεγαλύτερη αδυναμία του, αφού δεν είναι σε θέση να την ελέγξει. Ενδιαφέρον αποτελεί πως το όνομα Kratos, που κυριολεκτικά μεταφράζεται ως «ισχύς» (και προσωποποιημένη ως δύναμη στην Θεογονία του Ησιόδου), έχει κοινή ετυμολογική ρίζα με την «ακρασία», την έλλειψη θέλησης ή αυτοελέγχου, που τονίστηκε αρχικά από τον Σωκράτη στον Πρωταγόρα του Πλάτωνα. Στο σύνολο των λουδολογικών και αφηγηματικών δομών του, από την μάχη ως τους χαρακτήρες, η ισχύς ισοδυναμεί με πλοκή, το God of War (Santa Monica Studio, 2018) προσφέρει άφθονες απεικονίσεις των πολυάριθμων δογμάτων, προκλήσεων και συνεπειών της αρρενωπότητας.

Ζήσης Παπαδημητρίου: Από το μύθο της «φυλής» στη βαρβαρότητα του ρατσισμού

Η εμφάνιση της φυλετικής ιδέας, που αποτελεί άλλωστε και τη βάση του σύγχρονου ευρωαμερικανικού ρατσισμού, τοποθετείται χρονικά στα τέλη του 15ου αιώνα και συμπίπτει ιστορικά με την ανακάλυψη του Νέου Κόσμου (1492-1494), τη ληξιαρχική πράξη γένεσης του αποικιοκρατικού συστήματος. Καθοριστικής σημασίας για την ανάπτυξη της φυλετικής ιδέας υπήρξαν οι επαφές των Ευρωπαίων με άλλους λαούς στην Αμερική, την Αφρική και την Ασία. Τα κυρίαρχα κοινωνικά στρώματα των εκάστοτε ισχυρών εθνικών κρατών της Ευρώπης (Ισπανία, Πορτογαλία, Αγγλία, Ολλανδία, Γαλλία, Βέλγιο και Γερμανία) καλλιέργησαν συνειδητά και από κοινού την ιδέα της «κατωτερότητας» των λαών στις αποικίες, τονίζοντας συγχρόνως τη δική τους βιολογική, πνευματική, πολιτιστική και ηθική «ανωτερότητα», προκειμένου να εξασφαλίσουν αλλά και να νομιμοποιήσουν τα αποικιοκρατικά τους συμφέροντα. Κι ενώ ο μύθος σχετικά με τη φυλετική ανωτερότητα των λευκών είναι κατασκεύασμα της αποικιοκρατικής πολιτικής, στην ανάπτυξη και διάδοση της φυλετικής θεωρίας σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε η επιστήμη γενικά και η ανθρωπολογία ειδικότερα. Το αργότερο από τα μέσα του 18ου αιώνα και μετά επιστήμονες διαφόρων ειδικοτήτων (φυσιοδίφες, βιολόγοι, ανατόμοι κλπ.) επιδίδονται με πάθος στη φυλετική ταξινόμηση και κατηγοριοποίηση του ανθρώπινου γένους. Χρησιμοποιώντας ως κριτήριο φαινοτυπικά γνωρίσματα, όπως το χρώμα του δέρματος, το σχήμα του κρανίου, την κατασκευή των μαλλιών κλπ. διέκριναν συνήθως από τρεις έως και πέντε και σε ορισμένες περιπτώσεις μέχρι και σαράντα (!) διαφορετικές φυλές. Με την αποδοχή της φυλής ως κατηγορία ταξινόμησης άλλαξαν άρδην και οι ευρωπαϊκοί τρόποι περιγραφής του «Άλλου». Οι Ευρωπαίοι ερμηνεύουν πλέον τη διαφορά τους με τους άλλους, τους ξένους, ως διαφορά μεταξύ φυλών, ως έμφυτη και αμετάβλητη βιολογική διαφορά κληρονομικού χαρακτήρα, που δεν επιδέχεται καμιά αμφισβήτηση και με την έννοια αυτή αποτελεί επιστημονικά επιβεβαιωμένη πραγματικότητα. Το δόγμα της φυλετικής ανισότητας, όπως αυτό διαμορφώθηκε μέσα από τις ανθρωπολογικές θεωρίες του 19ου αιώνα, βρήκε την πιο ακραία ιστορική του έκφραση στο ναζιστικό μύθο της «άριας φυλής», με αποκορύφωμα το «Holocaust», την εξόντωση των Εβραίων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Δημοσθένης Κούρτοβικ: «Οργανώσατε Απαγχονισμούς Πιθηκοφίλων»

Δεν είναι η πρώτη φορά που το θέμα της ζωικής καταγωγής του ανθρώπου κάνει τους ρασοφόρους βρυκόλυκες του σκοταδισμού να βγουν απ' τα κιβούρια τους και ν’ αρχίσουν να ουρλιάζουν μαζί με τους δραγουμάνους τους. Εδώ έκαψαν έναν Τζορντάνο Μπρούνο επειδή τόλμησε να πει πως ίσως υπάρχει ζωή και σ' άλλα άστρα, εδώ εκμηδένισαν την ιταλική επιστήμη επειδή υποστήριξε, δια στόματος Γαλιλαίου, ότι η γη κινείται, εδώ εξόντωσαν έναν Θεόφιλο Καΐρη για το «ένυλό» του, και θ' άφηναν έναν «ανεκδιήγητο μαρξιστή» (βλ. «Βραδυνή» της 10.1.85) σαν τον καθηγητή Σταυριανό να μαθαίνει στα παιδιά μας πως καταγόμαστε απ' τους πιθήκους; Ε, όχι δα! Άσε που οι θεωρίες περί πιθηκοειδών προγόνων του ανθρώπου δεν είναι μόνον αθεϊστικές, αλλά και γελοίες («Βραδυνή» της 30.11.84, «Καθημερινή» της 14.2.85), διότι ποιος σοβαρός άνθρωπος θα πίστευε πως κάποτε ήμασταν πίθηκοι και δεν προήλθαμε από μια ροχάλα του Ιεχωβά που έπεσε στη λάσπη ή πως η γυναίκα δεν βγήκε από ένα παΐδι του άνδρα;