Jacques Rancière: Το Δραστικό Χάσμα

Το κείμενο αποτελεί τον πρόλογο στην επανέκδοση του L’Eternité par les astres (Les Impressions Nouvelles, 2002), διαθέσιμο στα αγγλικά από το Radical Philosophy. Ο Jacques Rancière είναι ακαδημαϊκός, συγγραφέας και φιλόσοφος. Μετάφραση Δημήτρης Πλαστήρας

 

Ξεφυλλίζω το πρόγραμμα και μαθαίνω πως τα ίδια τα αστρα – τα οποία, είμαι απόλυτα πεπεισμένος, δεν πρέπει να ενοχλούνται παρά σπάνια, και ακόμη και τότε για ανώτερους λόγους υπολογίσιμης βαρύτητας… – τα ίδια τα άστρα είναι εδώ! Ο Mallarmé έγραψε αυτές τις ειρωνικές σειρές για μια παράσταση μπαλέτου στο Θέατρο Ίντεν. Ωστόσο, τέτοια λαμπρά φώτα μοιάζουν το ίδιο φυσικά στο χορογράφο και στο ποιητή. Φυσικά, υπάρχει μια πολύ καλή δικαιολογία για αυτό: το επάγγελμα αυτό προσφέρει ευχάριστη αποζημίωση με την μορφή κάμποσων αναγκαστικών στιγμών ελεύθερου χρόνου που προσφέρεται για ονειροπόληση. Και, πράγματι, ήταν στο Σατώ ντε Τορό, στην απομόνωση μιας φυλακής  που περιτριγυρίζονταν από νερό που δεν του επιτρέπονταν καν να δει, που ο Blanqui, το 1871, συνέταξε την Αιωνιότητα Πέρα Από Τα Άστρα.

Και όμως θα ήταν επιπόλαιο να εξηγήσουμε το έργο από τις συνθήκες του, ακόμη και αν το κείμενο μας μιλά για την αστυνομία και τα μπουντρούμια, για το αποχωρισμό και την απομόνωση. Γιατί τα 37 χρόνια της φυλάκισης του δεν οδήγησαν ποτέ τον Blanqui να επιλέξει την ηρεμία του στοχασμού έναντι των κινδύνων και των εντάσεων της δράσης. Στο Τορό, δεν ξέχασε την δίκη που τον περίμενε στο Παρίσι – για το ρόλο του στην διαδήλωση της 31^ης Οκτωβρίου 1870, και ιδιαίτερα για την ευθύνη για την Κομμούνα του Παρισιού, για την οποία ήταν πράγματι «αθώος» καθώς ήταν ήδη φυλακισμένος όταν ξέσπασε η επανάσταση. Εμπιστεύτηκε το χειρόγραφο της Αιωνιότητας Πέρα Από Τα Άστρα στην αδερφή του, μαζί με το Κεφάλαιο και Εργατική Τάξη, που ερμηνεύει το ριζοσπαστισμό των κομμουνιστικών στόχων του. Τα άστρα αυτά πρέπει έτσι να είναι κάτι περισσότερο από περισπασμός για ένα φυλακισμένο, υποχρεωμένο να κοιτά προς τον ουρανό. Πρέπει να προσθέσουμε πως δεν ήταν κοιτώντας τα άστρα που έμαθε για τις διαφωνίες για τη φύση των κομητών, τις ανακαλύψεις της φασματογραφίας, ή την υπόθεση της ψύξης του ήλιου. Πρέπει να υπήρχαν όντως «ανώτεροι λόγοι υπολογίσιμης βαρύτητας» που τον οδήγησαν να μπλεχτεί με τα άστρα. Φυσικά, εμφανείς αναλογίες συνδέουν την συνθήκη του φυλακισμένου κρατούμενου με εκείνη του γήινου που χωρίζονταν από μυριάδες άλλα αστρικά συστήματα, και την κατάσταση του φυλακισμένου επαναστάτη με εκείνη των κομητών, που γκρεμίζεται από την «αστυνομία» της γήινης βαρύτητας. Πως αλλιώς να κατανοήσουμε την τρυφερότητα του συγγραφέα για εκείνους τους «ικέτες αιχμάλωτους, αλυσοδεμένους για αιώνες στα όρια της ατμόσφαιράς μας», ακόμη και όταν λέει πως είναι ελάχιστου επιστημονικού ενδιαφέροντος; Αλλά ακόμη και αν ο φυλακισμένος τάσσεται με τα φανταστικά πλάσματα που μοιράζονται τη μοίρα του, ο στοχαστής αναζητά την άλλη πλευρά, την πλευρά της «αστυνομίας» της βαρυτικής έλξης, τον ουσιαστικό σύνδεσμο μεταξύ του αστρονομικού ζητήματος και του κοινωνικο-πολιτικού ομόλογου του.

Αυτός ο διαχωρισμός ενδιαφερόντων θα εκπλήξει μόνο εκείνους που επιμένουν σε μια απλουστευτική ιδέα του 19^ου αιώνα – εκείνους για τους οποίους ήταν η εποχή στην οποία μια ανόητη πίστη στην επιστημονική πρόοδο και τις αρετές της εκπαίδευσης  αντικατέστησε τις ουράνιες ελπίδες με την γνώση και την κατάκτηση των γήινων μόνο πραγματικοτήτων. Και για τους οποίους οι επαναστάτες , περιττό να αναφέρω, θα ήταν οι πρώτοι που θα έφερναν αυτή την απλή «εκκοσμίκευση» του μυαλού, χαράσσοντας μια μικρή, ευθεία γραμμή από την επιστήμη της φύσης στην επιστήμη της ιστορίας, και από την επιστήμη της ιστορίας στην πορεία της ανθρωπότητας στους δρόμους λαμπερών αύριο. Άλλοι φυσικά, θα πρέπει να παραμείνουν στην άλλη πλευρά. Του, σύμφωνα με αυτούς, ανόητου αιώνα, που δεν έπαψε ποτέ να κυλιέται σε αποκρυφιστικές και νεκρομαντικές ονειροπολήσεις και μυσταγωγίες, από την εποχή του Swedenborg ως εκείνη της Hélène Blavatsky. Ένα μάλλον πιο διαλεκτικό πνεύμα είναι απαραίτητο για να κατανοηθεί η σχέση που θέτει ο επαναστάτης ανάμεσα στη μάταιη ομορφιά της στρατιάς των κομητών και την αναπότρεπτης δύναμης της βαρύτητας. Η στρέψη, πρακτικά, πάει ακόμα πιο πίσω. Ήταν ήδη εκεί όταν το παλιό όνομα της περιστροφής (revolution), που σήμαινε την τακτική πορεία των ουράνιων σωμάτων, κατέληξε να σημαίνει, αντίθετα την βίαιη ανατροπή της γήινης τάξης της κυβέρνησης. Από εκείνη τη στιγμή, σταθερά τόσα πολλά διαφορετικά επιχειρήματα έχουν αναμίξει, συνδέσει και απορρίψει τα μαθήματα της επιστήμης με τους λόγους της τάξης ή της επανάστασης, τις απαιτήσεις της δράσης με τις αναζητήσεις στην πορεία της ιστορίας, και την κατάκτηση του εδώ και τώρα με τις υποσχέσεις ενός πέρα.

Είναι πρώτα από όλα ζήτημα του να ξέρεις πως και για ποιόν μιλά η επιστήμη. Και είναι αντιληπτό πως η αστρονομία, από την άποψη αυτή, είναι χαρακτηριστική. Είναι η επιστήμη που αισθητικά ή λογικά διαχωρίζει την λογική εμπειρία από τον εαυτό της. Αλλά ο διαχωρισμός αυτός ο ίδιος μπορεί να γίνει αντιληπτός με δυο αντίθετους τρόπους. Είναι η γνώση που απογυμνώνει τον ουρανό [ciel] από το θρησκευτικό πέπλο του και αφαιρεί από την προκατάληψη από το κύρος με το οποίο εξυπηρετεί την καθιερωμένη τάξη. Είναι όμως, αντίστροφα, και η γνώση της αμετακίνητης τάξη που ανατρέπει τις μάταιες αξιώσεις των ανθρώπων να αλλάξουν την πορεία των πραγμάτων. Και, βέβαια, η βαρυτική έλξη που επιβάλλει τους ίδιους νόμους πάνω στις περιστροφές των αστεριών όπως και πάνω στα αντικείμενα που πέφτουν εδώ πάνω στη γη απλά ενισχύει αυτή την αμφισημία. Δεν απογυμνώνεται η τάξη των ουρανών [cieux] από τη διαφορά της παρά μόνο με το τίμημα της ενίσχυσης της αμεταβλητότητας των υποσυνείδητων (sublunar) γεγονότων; Το ίδιο το πεπρωμένο του Laplace, συγγραφέα του Exposition du système du monde (1796) υπηρέτη του Παλαιού Καθεστώτος, της Επανάστασης, της Αυτοκρατορίας, και της Επανόρθωσης, μοιάζει να αλληγορικοποιεί αυτή τη συμφωνία μεταξύ της κανονικότητας των πλανητών και μιας πολιτικής τάξης πραγμάτων που θριαμβεύει πάνω σε περαστικούς μετεωρίτες.

Πρέπει έτσι η επιστήμη, σαν οπορτουνιστής επιστήμονας, να μην υποστηρίξει τίποτα άλλο παρά την διαιώνιση της τάξης των πραγμάτων; Ο στοχασμός πάνω στην ουράνια μηχανική μπορεί, ωστόσο, να οδηγήσει στο αντίθετο συμπέρασμα. Αν η ανθρώπινη τάξη είναι υπόκειται σε καταστροφικές συγχύσεις, αυτό γίνεται γιατί δεν αντανακλά με κανένα τρόπο την πλανητική τάξη. Η αυθαιρεσία του δεν διδάσκεται τίποτα από τα μαθήματα που προσφέρονται από τη δεύτερη. Οι επαναστάσεις είναι αυθαίρετες όσο και οι κυριαρχίες που ανατρέπουν είναι και αυτές αυθαίρετες. Το πραγματικό τέλος της επαναστατικής «κρίσης» δεν είναι η επανόρθωση μιας μοναρχίας, είτε συνταγματικής είτε απόλυτης. Δεν θα βρεθεί σε κανένα είδος πολιτικού καθεστώτος, αλλά στην οργάνωση της κοινωνίας σύμφωνα με τους νόμους του συστήματος του κόσμου.

Τέτοια είναι η λογική, επί της αρχής, που ακολουθείται από εκείνους που αποκαλούμε ουτοπικούς. Η ουτοπία όμως αυτή μπορεί να πάρει εντελώς αντίθετα μονοπάτια, ανάλογα με το πως γίνονται αντιληπτές οι έννοιες της έλξης και της βαρύτητας. Ο ένας τρόπος επιδιώκει να μεταφράσει την ίδια την έννοια της έλξης [attraction] στην ανθρώπινη τάξη.

Μερικά μόλις χρόνια μετά την δημοσίευση του Exposition du système du monde, ο Charles Fourier διατύπωσε την Θεωρία της Οικουμενικής Ενότητας, που αποκήρυττε το μεγάλο υπονομευτικό ελάττωμα κάθε κοινωνικής τάξης: προσβάλλουν τους νόμους της έλξης. Είναι αντίθετες στην φυσική κίνηση που σπρώχνουν κάποια ανθρώπινα όντα προς κάποια όντα και κάποια έργα, και που τα απωθούν από άλλα. Είναι σε αντίθεση στο μηχανισμό των παθών που είναι το ανάλογο της τακτικής κίνησης των ουράνιων σωμάτων. Η υπάρχουσα κοινωνική τάξη είναι έτσι, αν αφεθεί στις δολοπλοκίες της, υπονομευτική. Η αρμονική κοινωνία θα κατευθύνει το πεπρωμένο της σύμφωνα με τις δυνάμεις της έλξης. Η κοσμική τάξη  όμως δεν είναι απλά ένα μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης. Είναι επίσης, αυστηρά μιλώντας, το μέλλον της, ένα μέλλον που, με τον Fourier, αντιστοιχεί σε 810 ένδο-κοσμικές και 810 έξω-κοσμικές υπάρξεις, αλλά πως επίσης συνεχίζει από πλανήτη σε πλανήτη, και από σύμπαν σε σύμπαν. Και αυτό είναι ουσιαστικό σημείο: ότι και αν μπορεί να λένε οι βεβιασμένοι θεωρητικοί της «εκκοσμίκευσης», οι στοχαστές της ριζοσπαστικής μεταμόρφωσης αποφεύγουν να μεταφέρουν στην ιστορική πρόοδο τις υποσχέσεις της θρησκευτικής σωτηρίας.

Όπως έχουν δείξει και οι Miguel Abensour και Valentin Pelosse – που ήταν οι πρώτοι που ξέθαψαν το μικρό έργο του Blanqui – στη πράξη ισχύει το αντίθετο: δεν αναγνωρίζουν καμιά σκηνή κατάλληλη για την πρόοδο παρά το άπειρο. Μόνο η πληθώρα των υπάρξεων στην ατελείωτη έκταση του χρόνου και του χώρου ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της προόδου των σωμάτων και των ψυχών, των ατόμων και των συλλογικοτήτων. Δεν είναι αποκλειστικά η αρμονία, αποτελούμενη από ουράνια σώματα, που προτείνει τον εαυτό της στους κοινωνικές μεταρρυθμιστές ως παράδειγμα προς μίμηση. Τα ουράνια ταξίδια και ιστορίες θεωρούνται φορείς της ανθρώπινης προόδου. Δεν είναι πλέον, όπως θα πει ο Jean Reynaud, κατοικία, αλλά ένας δρόμος που προχωρά ένα προοδευτικό κίνημα,  περιορισμένο από την περατότητα των ζωών και των κοινωνιών, στη διαδρομή του οποίου μεμονωμένες ψυχές τελειοποιούνται στο βαθμό που να μπορούν να συγχωνευτούν στην μεγάλη ψυχή του κόσμου. Είναι η απεραντότητα του σύμπαντος που αποτελεί την έδρα της συλλογικής ανθρωπότητας. Η «μεγάλη ιστορία των ουρανών», θα γράψει ο Flammarion, είναι «η πραγματική οικουμενική ιστορία». Για να μπορέσουν να μεταφραστούν οι νόμοι της ουράνιας αρμονίας σε μια κοινωνική τάξη βασισμένη στην ελεύθερη κίνηση των παθών, θα πρέπει να επεκτείνουμε την ουράνια οπτική πέρα από τους γνωστούς νόμους του δικού μας πλανητικού συστήματος. Αυτή η επέκταση, που διακηρύσσει ο Fourier, θα αποτελέσει τον ορίζοντα της λογικής του Blanqui. Στο μεταξύ όμως, απορρίφθηκε βίαια από ένα ουτοπικό διαφορετικού τύπου: έναν από εκείνους που θα ήθελε να βρει την ανθρώπινη τάξη, όχι στην μιμητική σχέση των ανθρώπινων παθών με τις ουράνιες κινήσεις, αλλά στην μετάφραση της δύναμης του επιστημονικού λόγου σε μια πνευματική δύναμη που θα κυβερνά την κοινωνία. Αυτό είναι εν μέρει που οδήγησε τον Auguste Comte, τον ουτοπιστή δημιουργό μιας νέας θρησκείας που σύντομα θα ενέπνεε την λογική Δημοκρατία. Το πρόγραμμά της μπορεί να συνοψιστεί ως εξής: να εξοριστεί στις σκιές του άγνωστου ότι εκτείνεται πέρα από το ηλιακό μας σύστημα. Το να ανακηρύξεις την παρούσα κατάσταση του πλανητικού συστήματος, έτσι ώστε να μπορεί να εξηγηθεί με τους μαθηματικούς νόμους της ουράνιας μηχανικής μόνο, πως είναι το τελευταίο στάδιο της εξέλιξης. Με άλλα λόγια: να μη γνωρίζεις τίποτα για τα άστρα και τις κινήσεις τους πέρα από το μοντέλο της τάξης που διδάσκει η γεωμετρία, αποκλείοντας κάθε σκέψη της χημικής τους φύσης και της εξάρτησης τους πάνω σε άλλους νόμους, όπως εκείνοι που αφορούν την μετατροπή της θερμότητας σε μηχανική ενέργεια.

Η θέση του Blanqui είναι ξεκάθαρη: ο θετικισμός είναι πάνω από κάθε θρησκεία που θέτει την επιστήμη στην υπηρεσία της καθιερωμένης τάξης. Οι μετριοπαθείς μαθητές του Comte, εκείνη που θα ενέπνεαν την Δημοκρατία του Jules Ferry, θα ήταν αντίθετοι, μάταια, στον επινοητή της αρχικής θεωρίας της κοινωνιολογίας και των θεοκρατικών παρεκκλίσεων της του 1850 και 1860. Ο αρχιερέας της ιεραρχίας, προσφέροντας τις υπηρεσίες του στους δεσπότες, και ο καθηγητής του μαθήματος στην Λαϊκή Αστρονομία στη διάρκεια του 1830 και 1840, είναι το ένα και το αυτό πρόσωπο. Για να αντισταθούμε στη συμμαχία της επιστήμης και της τάξης, στην αστρονομία όπως και στη πολιτική, πρέπει να ξεπεράσουμε την διπλή απαγόρευση του Comte. Πρέπει να ανακτήσουμε το άπειρο σύμπαν που η στενή ματιά του «συστήματος του σύμπαντος» έκλεισε σε ένα κόσμο όμοιο με ιεραρχική τάξη. Πρέπει, στο συλλογισμό μας του σύμπαντος, να αναστοχαστούμε τα αινίγματα της αστρικής τάξης, και τις ανολοκλήρωτες περιπέτειες της ιστορίας της. Από την άλλη, πρέπει να απλουστεύσουμε αυτή τη τάξη στους νόμους της ύλης, όπως εκδηλώθηκε, αρχικά στην χημική σύνθεση των αστρικών σωμάτων. Το σύστημα του κόσμου θα επιστραφεί στην παράδοση του μεγάλου υλισμού: η Επικούρεια βροχή ατόμων και η αναζωογονητική Στοϊκή φωτιά θα ανέβουν στην σκηνή του σύγχρονου θεάτρου του απέραντου σύμπαντος.

Αυτό είναι δυνατό επειδή οι ίδιοι οι επιστήμονες, στα χρόνια της τάξης που ακολούθησαν την καταστολή των επαναστάσεων του 1848, έθεσαν και τα θεμέλια για μια νέα αστρονομία και απέδωσαν, τα άστρα και τα αστρικά συστήματα, την μοίρα των όντων που υπόκεινται σε γέννηση και θάνατο. Αυτό γίνεται, από την μια, λόγω των αλμάτων στην φασματική ανάλυση, που χαρακτηρίστηκε από τα έργα των Kirchof, Huggins και του Πατέρα Secchi. Η ανάλυση των ακτινών του φάσματος των άστρων επέτρεψαν την απαρίθμηση των απλών σωμάτων από τα οποία αποτελούνται. Τα άστρα δεν ξεφεύγουν πλέον από την χημική επιστήμη των στοιχείων ή της μεγάλης ισότητας που καθιερώνει, κάτω από κάθε μαθηματική τάξη. Δεν θα δραπετεύουν πλέον – αυτό θα αποτελέσει τη βάση για την λογική του Blanqui – από το νόμο των αριθμών που κυβερνά απλά σώματα και των συνδυασμών τους. Από την άλλη, αυτό βασίζεται στην δεύτερη αρχή του Comte, που απλουστεύει την αυτό-ισότητα της ουράνιας κίνησης στην μεταμόρφωση της θερμότητας σε κίνηση. Ο William Thomson είχε ήδη, το 1852, δηλώσει την συνέπεια της τάσης της θερμότητας να διαχυθεί: «Μέσα σε μια περατή περίοδο χρόνου του παρελθόντος, η γη πρέπει να ήταν, και σε μια περατή περίοδο χρόνου που θα έρθει η γη πρέπει να είναι ξανά, μονάδα για την επιβίωση του ανθρώπου όπως είναι σήμερα». Σύντομα η μεγάλη αγωνία που προκλήθηκε από την εξάντληση της θερμότητας και της ψύξης του ήλιου θα έτρεφε την διάχυση της σοπεναουερικής απαισιοδοξίας. Οι ουράνιες περιστροφές δεν εξασφάλιζαν πλέον την σταθερότητα των φυσικών τάξεων. Ακόμη λιγότερο εγγυούνται το μέλλον της ανθρωπότητας, τελικό σημείο της εξέλιξης, κυρίου και κυρίαρχου του σύμπαντος. Η ενότητα της σύνθεσης και περατότητα των πάντων θα συναντηθούν με την ιστορία ενός σύμπαντος που υπόκειται σε θνητότητα.

Δεν υπάρχει οικουμενικός νόμος για την πρόοδο. Η «μελλοντική κοινωνία» του κομμουνισμού βασίζεται παρόλα αυτά στα φώτα της επιστήμης. Για τις αρετές της τελευταίας, ο Blanqui είναι τόσο κατηγορηματικός όσο οι θετικιστές. Ο κομμουνισμός είναι η ισότητα των ανθρώπων που μοιράζονται την ίδια γνώση των ουρανών. Υποθέστε, λέει ο επαναστάτης,  πως μια όμορφη νύχτα όλοι οι στρατιώτες μεταμορφώνονται σε επιστήμονες. Φαντάζομαι πως η είσοδος των αξιωματικών στους στρατώνες το επόμενο πρωί θα παρουσίαζε το πιο γραφικό θέαμα και πως σύντομα θα έβγαιναν τρέχοντας. Ακόμη καλύτερα ας ονειρευτούμε τα 38 εκατομμύρια Γάλλων μεταμορφωμένους σαν αυτούς τους στρατιώτες, με το κούνημα ενός ραβδιού. Σε 24 ώρες, δεν θα έμενε ούτε ένα ίχνος κυβέρνησης και στο τέλος ενός μήνα η κοινότητα θα ήταν πλήρως λειτουργική. Η ισότητα όμως αυτή, που κανέναν κούνημα μαγικού ραβδιού δεν θα κάνει αληθινή, δεν βασίζεται πλέον σε μια τελεολογία της φύσης και της ιστορίας. «Μεταξύ  αυτού που υπάρχει και αυτού που θα υπάρξει βρίσκεται μια απόσταση τόσο μεγάλη που η σκέψη δεν μπορεί να την περάσει». Όσο παράξενο και μοιάζει σε κάποιους, η πίστη στη μάθηση και η πίστη στη πρόοδο είναι απόλυτα διακριτά μεταξύ τους. Το φως δεν προχωρά με τον αργό και θριαμβευτικό ρυθμό της τελεολογικής ιστορίας. Κινείται γρήγορα και μπορεί πάντα να σβήσει.

Έτσι δεν θα πρέπει να σκεφτούμε  πως οι επιστημονικές ανακαλύψεις που έγιναν στα 1850 και 1860 έσβησαν τις ήδη αμβλυμμένες ελπίδες των επαναστατών. Το ότι δεν υπάρχει βασιλικός δρόμος προς την επανάσταση το είχαν μάθει οι πιο έξυπνοι από αυτούς ήδη από το 1848. Η ήττα των επαναστάσεων του 1848 ήταν ακριβώς αυτό: η πολιτική ήττα της προόδου, η ήττα ενός οράματος του κόσμου όπου η κυριαρχία δίνει χώρο στην ρεπουμπλικανική απόδειξη του νόμου της προόδου, καθώς οι σκιές διαλύονται από το φως. Ήταν ήττα πάνω από όλα, της ιδέας πως η ιστορία έχει μια κατεύθυνση και νόημα [sens], με τα οποία ο σκοπός της κοινωνικής δικαιοσύνης και η πολιτική ισότητα μπορούν να συνδυαστούν. Η ενιαία θεώρηση της ιστορίας είναι ακριβώς εκείνη των αντιδραστικών. Δεν ήταν αυτή η αντίληψη, λέει ο Blanqui, που στα 1830 είχε οδηγήσει μια ολόκληρη φράξια της ρεπουμπλικανικής και σοσιαλιστικής σκέψης να υπολογίσει τον καθολικισμό ως μια μεγάλη προοδευτική δύναμη στην εξέλιξη της ανθρώπινης ενότητας; Ο Auguste Comte είχε, με το τρόπο του, απόλυτο δίκιο: η πρόοδος συμβαδίζει με την τάξη. Η αιτία της αταξίας – και θα μπορέσει ποτέ η ισότητα να είναι τίποτα άλλο από ανώτερη αταξία; – τώρα συνδέεται με την ασυνέχεια των καιρών και την πολλαπλότητα των χώρων.

Το ζήτημα είναι έτσι ξεκάθαρο: ούτε η ιστορία ούτε η εξέλιξη της Αναγέννησης μπορούν να κάνουν κάτι από μόνες τους, για όσο η εξουσία δεν έχει αποσπαστεί βίαια από τα χέρια της κυρίαρχης κάστας, και για όσο δεν έχουν ληφθεί μέτρα που να αποτρέπουν την κάστα αυτή από να την ανακτήσει. Πρέπει να προσθέσουμε πως ο ουρανός [ciel] περιεργασμένος από ίσους δεν προσφέρει τίποτα που να μπορεί να στηρίξει ένα επιχείρημα για την υπεράσπιση της αδράνειας. Για όσο μελετούν τους ουρανούς, θα ανακαλύψουν πως ούτε πρόνοια ούτε και εξέλιξη να καθοδηγεί τα βήματα τους στο μέλλον. Ξέρουν με βεβαιότητα πως οι ουρανοί υπακούν στους νόμους της ισότητας και πως στην ισότητα οι ουρανοί βρίσκουν πόρους για να ξεφύγουν από το θάνατό τους. Θα μάθουν επίσης πως η μάχη της ζωής εναντίον του θανάτου είναι δράμα που δεν έχει ούτε αρχή, ούτε τέλος, που καταδικάζει εκείνους που την παίρνουν ως μοντέλο σε μια αιώνια επαναλαμβανόμενη μάχη, σε ένα βέβαιο γεγονός: στο τέλος του δρόμου, δεν υπάρχει κάποιο χαρούμενο τέλος να τους περιμένει.

Αυτό στο οποίο μπορούν να επιστρέψουν οι επαναστάτες, δεν είναι κάποια εγγύηση της επιστήμης, αλλά αντίθετα η διαίρεση των λόγων του. Πίσω από την αστυνομία της βαρυτικής έλξης υπάρχει η ενότητα της σύνθεσης του σύμπαντος. Πίσω από την ενότητα της σύνθεσης, η ενότητα των στοιχείων από τα οποία σχηματίζονται οι συνθέσεις. «Το σύμπαν είναι απλά ένα σύνολο οικογενειών ενωμένων, κατά κάποιο τρόπο, από τη σάρκα και το αίμα. Η ίδια ύλη, ταξινομημένη και οργανωμένη με την ίδια μέθοδο, με την ίδια σειρά. Όμοια βάση και διακυβέρνηση». Η τάξη του σύμπαντος είναι, με την πλήρη έννοια του όρου, αναρχική. Το σύνολο αποτελείται από τα ίδια υλικά που μπαίνουν στο συνδυασμό των πλανητών. Σαν αυτούς, βασίζεται στην σύνθεση και ανάλυση στοιχείων. και η στιγμή θα έρθει που η κυριαρχίας του βασιλείου των φλογών θα καταρρεύσει στην παγωμένη και σκυθρωπής βασιλείας υδάτινων ατμών. Μόνο το πρώτο συμπέρασμα που θα αντληθεί από αυτό είναι περισσότερο ικανοποιητικό για την επιστημονική αρχή της ισότητας από την προοπτική του χειραφετικού μέλλοντος της ανθρωπότητας: η γη θα πέσει μαζί με τον ήλιο της στην αιώνια νύχτα.

Ο ατομικός νόμος που υποβάλλει την «γεωμετρική διάσταση» των άστρων στην χημική ισότητα κουβαλά έτσι μια θανατική ποινή. Με την ύλη να είναι ανίκανη να ενισχύσει ή να μειώσει τον εαυτό της κατά ένα άτομο, πως θα αντικατασταθεί η θερμότητα που χάνεται από την κίνηση; Αν αυτό είναι δυνατό, η βαρυτική έλξη πρέπει να παίξει ένα άλλο ρόλο, πέρα από την διατήρηση της αιώνιας τάξης των πραγμάτων. Η λύση του Blanqui είναι απλή και σημαντική. Τα σβησμένα άστρα μπορούν να ανάψουν ξανά μόνο από ένα σοκ που προκαλεί νέες σπίθες. Και η μόνη δύναμη που είναι ικανή να δημιουργήσει αυτό το σοκ είναι η έλξη που ρίχνει τα νεκρά άστρα το ένα εναντίον του άλλου. Για αυτό η ανανέωση των κόσμων μέσα από το σοκ και την πτητικοποίηση περαστικών άστρων συμβαίνει κάθε λεπτό στις εκτάσεις του απέραντου». Η έλξη είναι «η σπουδαία γονιμοποιητική δύναμη, η ανεξάντλητη δύναμη που καμιά δαπάνη δεν μπορεί να της προκαλέσει ελάττωση, επειδή είναι ή κοινή και σταθερή ιδιότητα των σωμάτων. Είναι αυτό που θέτει κάθε ουράνια μηχανική σε κίνηση, και σπρώχνει τους κόσμους στις ατελείωτες περιπλανήσεις τους. Είναι αρκετά δύσκολο να υποβάλεις στις περιστροφές των άστρων την κίνηση που το σοκ μεταμορφώνει σε θερμότητα». Είναι από αυτή άποψη μόνο που η φύση προστρέχει στην υπεράσπιση των επαναστατών. Όλοι οι ήλιοι θα καταδικαζόταν σε θάνατο αν δεν υπήρχε το αναζωογοννητικό σοκ όπου η συντηρητική δύναμη αποκαλύπτεται ως μια δύναμη επανάστασης, την ανεξάντλητη γεννήτρια νέων ήλιων και αστρικών συστημάτων. Οι συνδυασμένες δυνάμεις του κεφαλαίου, του κλήρου και του κράτους θα απλώσουν την κυριαρχία  των σκιών και του θανάτου πάνω στην κοινωνία αν οι άνθρωποι δεν κατορθώσουν να παίξουν το ρόλο της δύναμης που ανασταίνει το φως και τη ζωή. Το κουράγιο εκείνων που τολμούν να αρνηθούν τη νύχτα της καταπίεσης. Η ευφυία εκείνων που δεν είναι πρόθυμοι να περιμένουν, «κουρνιασμένοι» πίσω από οδοφράγματα, για τη στιγμή που θα «πεθάνουν στη μάχη», αλλά αντίθετα ασταμάτητα απασχολούν τον εαυτό τους, επινοώντας τα όπλα που θα κάνουν το κουράγιο τους νικηφόρο. Η συμβουλή να μείνουν συνεχώς απασχολημένοι που έδωσε η Οδηγία για μια εξέγερση στους εξεγερμένους στηρίζεται πραγματικά στην ίδια λογική που στηρίζει την αστρονομική υπόθεση των «αναγεννητικών σοκ».

Το έργο αυτό έτσι είναι αέναο. Όχι επειδή η ίδια η ζωή των κοινωνιών περιορίζεται από το νόμο της έλξης να περιστρέφονται γύρω από ένα ήλιο κυριαρχίας. Καμιά μοιραία τάξη πραγμάτων δεν υποχρεώνει τους ανθρώπους να ξαναγεννήσουν, αφού τις κατατρόπωσαν, τις μαύρες στρατιές του Κεφαλαίου, του Κράτους και της Θρησκείας. Αυτό που περιορίζει την δύναμη των επαναστάσεων δεν είναι κάποια καταστροφική διαλεκτική των μορφών μετάβασης. Είναι απλά το γεγονός πως λαμβάνουν χώρα πάνω σε μια γη που είναι η ίδια καθηλωμένη στην αρπαγή μιας μεγάλης κοσμικής αναγκαιότητας.

Η μεγάλη αναγκαιότητα δεν είναι μόνο εκείνη του θανάτου και της ανάστασης των άστρων, είναι εκείνη της αέναης επανάληψης της ίδιας σκηνής. Η επανάληψη αυτή καθαυτή, προκύπτει από το διαχωρισμό των λόγων, μεταξύ του νόμου της ατομικής σύνθεσης και του θεάτρου του άπειρου. Εδώ το επιχείρημα του Blanqui είναι ξανά απλό. Καθώς ο αριθμός των απλών σωμάτων είναι περατός, έτσι ανεξάρτητα από το πόσο μεγάλος είναι ο αριθμός των συνδυασμών είναι και αυτός περατός. Υπάρχει όμως μια άπειρη έκταση για να γεμίσει, σε μια άπειρη περίοδο χρόνου. Συμπέρασμα: όλοι οι πρωτότυποι συνδυασμοί έχουν εξαντληθεί. Η ζωή μπορεί να διαιωνίζει τον εαυτό της μόνο, όχι απλά με την επανένωση με την ίδια πρωταρχική ύλη, αλλά και με τους ίδιους συνδυασμούς, τους ίδιους τύπους. Το σύμπαν είναι γεμάτο με τέτοια αντίγραφα των πρωτότυπων συνδυασμών. Είναι γεμάτο με αντίγραφα αντιγράφων [sosies] της γης που γεννούν, έχουν γεννήσει και θα γεννήσουν τέλεια αντίγραφα μας. Παραχθήκαμε, παραγόμαστε και θα παραγόμαστε σε δισεκατομμύρια πανομοιότυπα αντίγραφα, σε πλανήτες που δεν θα μάθουμε ποτέ.

Είναι ξεκάθαρο στο σημείο αυτό η θέση του Blanqui απαιτεί προσεκτικότερη ανάλυση. Η ίδια η μορφή του επιχειρήματος του το επιβάλει. Η θεωρία του «αναγεννητικού σοκ» βρίσκει την απάντηση της, σε προγενέστερες και μεταγενέστερες επιστημονικές θεωρίες. Ο Bufon το είχε το είχε ήδη προτείνει, και ο Arrhenious του έδωσε μια ακόμη πρωτότυπή διατύπωση. Αντίθετα, το επιχείρημα σχετικά με το περατό αριθμό των πιθανών συνδυασμών είναι περισσότερο ρητορικό παρά επιστημονικό. Οι αντίπαλοι του Blanqui θα ανταπαντήσουν αμέσως πως ο αριθμός των πιθανών υλικών καταστάσεων δεν περιορίζεται από τον αριθμό πιθανών συνδυασμών απλών σωμάτων. Η ισχύς της υπόθεσης βασίζεται έτσι απόλυτα στην αλληγορία που πως; Προτείνει ανθρώπινη δράση, το πλαίσιο της και τους σκοπούς της. Είναι εκεί στη πραγματικότητα που ο Blanqui διαχωρίζει τον εαυτό του δραστικά από τους ουτοπιστές της εποχής του. Οι υπόλοιποι ερευνητές των άστρων και των κοινωνικών δεινών – από τον Charles Fourier ως το δικηγόρο από την Λυών, Pezzani, έναν ακούραστο υποστηρικτή για την πληθώρα κατοικήσιμων κόσμων, από τον παλιό σαινσιμονικό μηχανικό Jean Reynaud, που η διατριβή του Ciel et Terre (Ουρανός και Γη) είδε πολλές εκδόσεις στα 1850 και 1860, ως τον επαγγελματία αστρονόμο Camille Flammarion – είχαν πάρει όλοι την απεραντότητα του χώρου και του χρόνου ως το πλαίσιο για αέναη πρόοδο. Μετέφεραν την πρόοδο από τη γη στους ουρανούς, από την ανθρώπινη ιστορία στην ιστορία των κόσμων. Είχαν όμως διατηρήσει, μέσα στο ίδιο πλαίσιο, το σύνδεσμο μεταξύ του θέματος του άπειρου και της ιδέας της τελειότητας, μιας συνεχούς εξύψωσης των όντων. Ο Blanqui έκοψε απότομα αυτό το σύνδεσμο. Η αιωνιότητα, στο πλαίσιο στο οποίο επαναστάτης τοποθετεί την δράση του, δεν υπόσχεται καθόλου την αέναη τελειότητα των μεμονωμένων ψυχών και της συλλογικής ανθρωπότητας. Δεν υπόσχεται τίποτα παρά τον αέναο πολλαπλασιασμό των ίδιων υλικών συνθέσεων, παράγοντας μια πολλαπλότητα αντιγράφων [sosies] αντιμετωπίζοντας παντού και πάντοτε τις ίδιες συνθήκες.

Δεν είναι ακριβώς αυτό, με μια πρώτη ματιά, που ο επαναστάτης και ο άνθρωπος της δράσης, γενικότερα, θα πρέπει να απεχθάνονται πάνω από όλα: η αέναη επανάληψη του ίδιου; Είναι ένα πράγμα να ριζοσπαστικοποιηθεί το όραμα του Εκκλησιαστή, λέγοντας μετά από τόσους πολλούς άλλους πως «οι πιο τρομερές προσπάθειες « των ανθρώπων «δεν θα τάραζαν ούτε μια μυρμηγκοφωλιά» στη κλίμακα του σύμπαντος, και έτσι δεν έχουν καμιά επίπτωση πέρα από τα εγκλήματα και τις δυστυχίες που πέφτουν στον ένα και τον άλλο. Αλλά τι να κάνουμε με τη γνώση πως αυτή η μάταιη κωμωδία επαναλαμβάνεται ασταμάτητα, δισεκατομμύρια φορές; Ως αντίθεση στις διαδοχικές υπάρξεις τις οποίες ονειρεύτηκε ο αιώνας, αυτές οι πολλαπλασιασμένες απεικονίσεις δεν έχουν καμιά πρόοδο, κανένα μάθημα. Δεν υπάρχει καμιά πιθανότητα πως οι μυριάδες εκδοχές του Blanqui, αποτελούμενου από τα ίδια στοιχεία, μπορεί να αντλεί μαθήματα από τα αντίγραφα τους, ζώντας σε μη επικοινωνούμενους κόσμους.

Έχω, αυτή τη στιγμή ακριβώς, σε όλες τις χώρες του ουρανού, ένα πλήθος από αντίγραφα που ανυπομονούν στο Σατό ντε Τορό, και σκέφτονται, όπως και εγώ, τα φυλακισμένα αντίγραφα τους. Συμφωνούμε όλοι πως είναι αργά να μας δώσουμε μια καλή συμβολή, αλλά είναι και μάλλον ανόητο για εμάς να μην μας έχουμε δώσει μια έγκαιρα, που θα ήταν αρκετή για όλους μας. «Ο ουρανός βοηθάει εκείνους που βοηθούν τους εαυτούς τους». Εκείνοι που είναι νεκροί, από το μη-ξεκίνημα του κόσμου, είχαν τις ίδιες σχέσεις, και από τώρα ως το μη-τέλος του κόσμου, οι μυριάδες άλλοι που είναι πολλοί νέοι, ή που δεν έχουν γεννηθεί, θα κάνουν το ίδιο, κάτι που δείχνει πως όλοι έχουν φυλακιστεί ή θα φυλακιστούν στο Σατώ ντε Τορό, κουρνιασμένοι σε ένα προμαχώνα, με παρέα σαράκια και αράχνες, αυτοί οι συγκρατούμενοι με δικά τους αντίγραφα. Το πρόβλημα είναι έτσι δεν είναι της γνώσης αν μπορεί κάποιος να δράσει μπροστά σε μια τόσο ζοφερή βεβαιότητα. Γιατί αν κάτι είναι σίγουρο είναι ακριβώς η αδυναμία να μην μπορείς να δράσεις πάντα με τον ίδιο τρόπο. Είναι όμως και το ότι όνο αυτή η «ζοφερή βεβαιότητα» μιας δράσης που επαναλαμβάνεται αιώνια, με τους ίδιους κινδύνους, μας απελευθερώνει από την πολύ χειρότερη υποταγή που συνδέεται με την πίστη στην ιστορική αναγκαιότητα. Η αποφασιστική πράξη είναι έτσι να στραφεί η επανάληψη εναντίον του εαυτού της. Παραδόξως, αυτή είναι η ίδια λύση. Δέκα χρόνια αργότερα, θα καταλήξει ο στοχαστής ο φαινομενικά περισσότερο απομακρυσμένος από τον κομμουνιστή και επαναστάτη Blanqui: ο Friedrich Nietzsche. Και αυτός είδε την προϋπόθεση μιας κατάστασης ισορροπίας ως την μεγαλύτερη απειλή, αλλά ερμήνευσε αυτή τη κατάσταση διαφορετικά. Για τον Blanqui, η ισορροπία φορά το προσωπείο της καπιταλιστικής και κρατικής τάξης, υπογραμμισμένη από την θετικιστική αστρονομία. Ο Nietzsche από τη μεριά του, την ενσωματώνει στην κυριαρχία του τελευταίου ανθρώπου, που αποκτά τα γνωρίσματα του σοσιαλιστικού ιδανικού, τροφοδοτημένα από τον επιστημονισμό. Οι σημειώσεις όμως του 1881, που εξηγεί τα βασικά της αιώνιας επιστροφής, θέτουν το πρόβλημα με τους ίδιους όρους με τον Blanqui: επανάληψη ή θάνατος· η αιώνια συνέχιση του ηλιακού παιχνιδιού, ή η μεγάλη ψύξη που φέρνει τη ζωή σε παύση. Η υπόθεση της επανάληψης έτσι παρουσιάζει τον εαυτό της, για εκείνους που αρνούνται κάθε πρόνοια, ως την μόνη εναλλακτική στην ανθρώπινη ισορροπία.

Ο κόσμος των δυνάμεων δεν υπόκειται σε κανένα περιορισμό: επειδή διαφορετικά θα αποδυναμώνονταν και θα καταστρέφονταν  στη πορεία του ατελείωτου χρόνου. Ο κόσμος των δυνάμεων δεν είναι υπόκειται σε καμιά ακινησία· επειδή διαφορετικά θα τον έφταναν, και το ρολόι της ύπαρξης θα έμενε ακίνητο. Ο κόσμος των δυνάμεων έτσι δεν φτάνει ποτέ σε ισορροπία. Δεν έχει ποτέ μια στιγμή ανάπαυλας· η δύναμη και η κίνηση του είναι εξίσου μεγάλη σε οποιαδήποτε δεδομένη στιγμή. Όποια κατάσταση και αν φτάσει αυτός ο κόσμος, πρέπει να την έχει φτάσει ήδη· όχι μια φορά αλλά αμέτρητες. Αυτή τη στιγμή, για παράδειγμα: έχει ήδη υπάρξει εδώ μια φορά, και πολλές φορές, και θα επιστρέψει, όλες οι δυνάμεις κατανεμημένες όπως είναι τώρα.  Για τον Nietzsche, όπως και για τον Blanqui, το επιστημονικό επιχείρημα έχει μικρότερη σημασία από αυτό που προσπαθεί να παρουσιάσει: ο διπλασιασμός στην ίδια τη καρδιά  της επανάληψης. Η επανάληψη δεν εμπεριέχει παραίτηση. Το αντίθετο, ανοίγει στα δυο, και αυτό το άνοιγμα μας υποχρεώνει κάθε φορά, να επαναλάβουμε την μια επανάληψη απέναντι στην άλλη. Οι άνθρωποι που είναι απέναντι μας θα επιστρέφουν για πάντα, όλοι τους όμοιοι, προβάροντας κάθε φορά τις ίδιες καταστάσεις. «Ο άνθρωπος που σε κάνει να ανησυχείς, ο μικρός άνθρωπος, επιστρέφει αιώνια». Αντιμέτωποι με την αιώνια επιστροφή της μετριότητας (Nietzsche) ή της καταπίεσης (Blanqui), είναι αναγκαίο, με κάθε νέο ρίξιμο του ζαριού, να στοιχηματίσεις ξανά στο αναγεννητικό σοκ. Επειδή ακριβώς οι μόνοι που μπορούν να αντιμετωπίσουν την μετριότητα ή την καταπίεση είναι εκείνοι που ξέρουν – δηλαδή, εκείνοι που αξιωματικά πιστεύουν – πως η ίδια κατάσταση επανεμφανιστεί ασταμάτητα, και πως κάθε φορά κανείς πρέπει να πράττει όπως κάποιος επέλεξε κάθε φορά.

Μεταξύ του Nietzsche και του Blanqui, είναι ωστόσο ο δεύτερος που συνδέει τις πιο ακραίες συνθήκες στην επιλογή αυτή. Όχι μόνο πολλαπλασιάζει την επανάληψη σε άπειρους κόσμους που συνυπάρχουν ενώ ο πρώτος την περιορίζει σε μια διαδοχή κόσμων, αλλά αποκλείει η πιθανότητα αυτή η γνώση να δημιουργήσει ποτέ ένα νέο τύπο ανθρώπου ή υπεράνθρωπου. Δεν αποκλείει ωστόσο κάθε ελπίδα ή προσδοκία [espérance]. Το ότι οι καταστάσεις επαναλαμβάνονται αιώνια, με τους ίδιους χαρακτήρες, δεν σημαίνει πως τα αποτελέσματα είναι και θα είναι πάντα τα ίδια. Η ελπίδα στη πρόοδο απαγορεύεται. Παραμένει όμως εδώ η ελπίδα στις διακλαδώσεις. Κάθε παρόμοια ένωση μπορεί να εξελιχθεί με διαφορετικό τρόπο. Δεν είναι ότι οι μυριάδες άλλοι Blanqui δεν θα εξάγουν μαθήματα από τις εμπειρίες τους:

«Ελπίζω πως περισσότερα από ένα αντίγραφα [sosie], καλύτερα προετοιμασμένο, θα έχει την ευφυία να πάει στα δεξιά ή στα αριστερά, και να διαχωρίσει την μοίρα του από εκείνα που απέτυχαν. Το ελπίζω, και αμφιβάλω ιδιαίτερα για αυτό. Τέτοιες διαφοροποιήσεις θα πρέπει να είναι βαθιά αντίθετες στους νόμους της φυσιολογίας».

Και έτσι μόνο η τύχη μπορεί «να στείλει δυο αντίγραφα σε διαφορετικά μονοπάτια». Αυτή η απρόβλεπτη τάση των ατόμων που συνθέτουν το άτομο του Auguste Blanqui μπορεί να γίνει αντιληπτό με δυο δυο τρόπους. Ένας άλλος Blanqui, μέσω τυχαίας αλληλουχίας συνθηκών, μπορεί να καταλήξει ένας πράος πολίτης. . όμως, ένας άλλος Blanqui μπορεί να στρέψει την ευκαιρία της επανάστασης προς όφελος της.  Αυτό δεν σημαίνει πως πρέπει να κάτσει και να περιμένει την τύχη να κάνει την κίνηση της. Δίχως αμφιβολία είναι αυτός και μόνο που μπορεί κάποια μέρα να κάνει την επανάσταση να θριαμβεύσει. Κανένα προσχεδιασμένο εγχείρημα δεν θα καταργήσει ποτέ την αναγκαιότητα μιας επιστροφής στο ρίξιμο του ζαριού [Aucun plan de la volonté n’abolira jamais la nécessité de s’en remettre au lancer des dés]. Αλλά αντίθετα, οι μόνες εξεγέρσεις που έχουν μια ευκαιρία θριάμβου θα είναι εκείνες που ευφυείς και γενναίοι άνθρωποι έχουν προετοιμάσει προσεκτικά και εκτελέσει με κάθε λεπτομέρεια, μη αφήνοντας τίποτα στη τύχη. Τίποτα, εκτός από το μόνο πράγμα στο οποίο καταλήγει: την τυχαία διακλάδωση.

Έτσι κανείς κάθε φορά πρέπει να αρνείται και να επιδιώκει την τύχη ταυτόχρονα. Με αυτό το τίμημα, ίσως, ένας από τους μυριάδες Blanqui σε κάποιο σημείο να δει φευγαλέα την αυγή ενός κόσμου ελεύθερων ανθρώπων. Ίσως κάποιος ανάμεσα τους, αλλού να την έχει δει ήδη, σε ένα από εκείνους τους πλανήτες από τους οποίους δεν θα φτάσουν ποτέ σε εμάς ειδήσεις. Αυτό φυσικά δεν αλλάζει τίποτα στην κλίμακα των ατελείωτων χώρων και χρόνων. Εκείνος που συναινεί να περάσει τη ζωή του στις φυλακές της εξουσίας, έτσι για να απελευθερώσει έτσι τον εαυτό του από την φυλακή της υποταγής, ξέρει πως η γη στην οποία συμβαίνουν όλα αυτά, είναι από μόνη της μια ακόμη περίφραξη, αποκλεισμένη από κάθε άλλη γη, και όπως και εκείνες είναι μοιραίο να εξαφανιστεί δίχως να αφήσει καμιά μνήμη. Αν τα γνωρίζει όλα αυτά δεν θα κάνει λάθος α ελπίζει και να προσπαθεί για το αδύνατο. Αυτό είναι το σπουδαίο μήνυμα της Αιωνιότητας, και αξίζει ξανά την προσπάθεια να το ακούσουμε, στην ζοφερή εποχή μας που λατρεύει κάθε μορφή αναγκαιότητας. ποιος άλλος επαναστάτης, θεωρητικός ή της πράξης, έχει περιγράψει ποτέ τόσο μεγάλο χάσμα  μεταξύ των «αντικειμενικών συνθηκών» και του θάρρους του εγχειρήματος του; Είναι κατανοητό που η ιστορία προτίμησε να διατηρήσει τη καθησυχαστική εικόνα ενός αμετανόητου συνωμότη που ήταν τραγικά αδαής σχετικά με τους νόμους της ιστορίας.