Charles W. Mills: Οι Κολασμένοι της Μέσης-Γης. Το Μανιφέστο των Ορκ

Άρθρο που δημοσιεύτηκε στην επιθεώρηση The Southern Journal of Philosophy 60, S1. Ο Charles W. Mills (1951-2021) ήταν φυσικός, φιλόσοφος, ακαδημαϊκός και συγγραφέας. Μετάφραση Δημήτρης Πλαστήρας

Ελάχιστα μυθιστορήματα του 20^ου αιώνα κάθε μορφής – και σίγουρα ακόμη λιγότερα (αν όχι κανένα) μυθιστόρημα φαντασίας – κατόρθωσε την ταυτόχρονη επιτυχία με κοινό και κριτικούς όπως ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών του J.R.R. Tolkien. Μετά από μια αξιοπρόσεκτη αρχή, οι πωλήσεις απογειώθηκαν στη δεκαετία του 1960, κα αν και υπάρχει μια σταθεροποίηση από τότε, το βιβλίο έχει πουλήσει πάνω από δέκα εκατομμύρια αντίτυπα, είναι σε κυκλοφορία για σαράντα χρόνια, και έχει μεταφραστεί σε εκατοντάδες και περισσότερες γλώσσες. Το πιο πρώιμο Χόμπιτ, που μπορεί να θεωρηθεί ως πρελούδιο  για το έργο που ακολούθησε, γιόρτασε την 50^η επετειακή του έκδοση το 1987. Και ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών (από εδώ και μετά ΑΤΔ) και το Χόμπιτ έγιναν ταινίες κινουμένων σχεδίων. Γενικότερα υπήρξε τη δεκαετία του 1960, ειδικά στη Βόρεια Αμερική, μια έκρηξη λατρείας που δημιούργησε ένα τεράστιο εύρος και αριθμό από παραλλαγές, συνέδρια για τη Μέση-Γη, χάρτες και άτλαντες της Μέσης-Γης, εικονογραφημένα ημερολόγια, μπλούζες καρφίτσες, δίσκους, παιχνίδια, εξειδικευμένα έντυπα με τίτλους όπως Mythlore και Orcrist, και φυσικά αναρίθμητους «οδηγούς», «βιβλία αναφοράς» και «λεξικά» για να βοηθήσουν τους νεόφυτους να βρουν το προσανατολισμό τους.

Κριτικά, η αντίδραση προς τον ΑΤΔ ήταν πάντοτε σχετικά διχασμένη, με τους πρώιμους πανηγυρικούς των W.H. Auden, C.S. Lewis και άλλων (περιλαμβάνοντας τραβηγμένες συγκρίσεις με τους Spenser, Malory και Ariosto) να προκαλούνται από κάποιες διάσημες αρνητικές κριτικές από τον Edmund Wilson και τον Philip Toynbee. Η συντριπτική πλειοψηφία της δευτερεύουσας βιβλιογραφίας όμως που παράχθηκε τις τελευταίες τρεις δεκαετίες – άρθρα, μονογραφίες, διπλωματικές εργασίες, βιβλία – ήταν θετική, με το ηθικό όραμα και την επική φαντασία του Tolkien να επαινούνται αν και με κάποιες επισημάνσεις για την έλλειψη βάθους των χαρακτήρων του και την ανέμπνευστη φύση του λόγου του. Πολυάριθμες γενεαλογίες και επιρροές έχουν ανασυσταθεί· η στου έργου του με τη σκανδιναβική μυθολογία, τα γιουνγκιανά αρχέτυπα, ο μεσαιωνικός χριστιανικός ρομαντισμός, κλπ., έχουν αναλυθεί ενδελεχώς. Μια βιβλιογραφία του κριτικού υλικού πάνω στον Tolkien θα αποτελούσε – και πράγματι αποτελεί – βιβλίο από μόνη της.

Στο μέσο μιας τέτοιας πλημύρας δευτερογενούς βιβλιογραφίας, μπορεί να μοιάζει αλόγιστο να ισχυρίζεται κανείς πρωτοτυπία για την ανάλυση του. Όπως όμως θα προσπαθήσω να δείξω, υπάρχει μια πτυχή του στο Tolkien που δεν έχει, από όσο γνωρίζω, εξερευνηθεί συστηματικά ποτέ πριν, αν και κάποιες από τις αντίθετες φωνές αναφέρουν το ζήτημα φευγαλέα. Αυτό είναι ο φυλετικά-δομημένος χαρακτήρας του σύμπαντος του Tolkien. Θεωρώ πως αν πιστέψουμε το Tolkien και διαβάσουμε τον ΑΤΔ ως μια «πραγματική μυθολογία» της δικής μας γης, τότε θα δούμε πως το κείμενο μεταμορφώνεται ανατριχιαστικά από μια ιδιαίτερη εξωκοσμική φαντασία στην λογοτεχνική μεταφορά μιας από τις πιο κακοήθεις ιδεολογίες της προηγούμενης χιλιετίας: τον ρατσιστικό «Άριο Μύθο», ο οποίος, με τη μια ή την άλλη μορφή, θα δικαιολογήσει τελικά και την κατάκτηση και μαζική δολοφονία του μη λευκού κόσμου από τους Ευρωπαίους και αργότερα την ναζιστική γενοκτονία των ίδιων των Ευρωπαίων.

Ι

Επιτρέψτε μου να αρχίσω με την προκαταβολική ένσταση που μπορεί να αντιμετωπίσει ένα τέτοιο εγχείρημα. Το να θεωρήσουμε τον ΑΤΔ ως ρατσιστικό, μπορεί να ειπωθεί, είναι καταφανώς να κάνουμε σφάλμα κατηγοριοποίησης του πιο βασικού τύπου, γιατί μια τέτοια περιγραφή προϋποθέτει πως το υπό συζήτηση ζήτημα προσπαθεί να αναπαράγει το κόσμο με ακρίβεια. Ο ΑΤΔ όμως είναι μυθιστόρημα φαντασίας· η Μέση-Γη είναι φανταστική γη· τα ξωτικά, τα εντ, οι νάνοι, τα χόμπιτ και τα διαβολικά ορκ είναι μη ανθρώπινα όντα, κάποια επινοημένα από τον Tolkien· και η «ιστορία» είναι απολύτως κατασκευασμένη. Έτσι η οντολογία του έργου αποκλείει εκ των προτέρων κάθε τέτοια κανονιστική αξιολόγηση.

Πιστεύω πως αν ακόμη και όλα αυτά ήταν αλήθεια – αν, ας πούμε, η Μέση-Γη ήταν ένας άλλος πλανήτης, τα ορκ εντελώς μη ανθρώπινοι εξωγήινοι (τα ερπετοειδή ή εντομοειδή BEM (bug-eyed monster) της επιστημονικής φαντασίας της δεκαετίας του 1930), και με ιστορία εντελώς αποκομμένη από τη δική μας – θα πρέπει να διατηρούμε ακόμη το δικαίωμα να αμφισβητούμε την νομιμοποίηση της ιδέας μιας φυλής απολύτως διαβολικών όντων (όπως είναι τα ορκ), ιδιαίτερα σε ένα έργο με τόσο βαρύγδουπες ηθικές αξιώσεις όσο ο ΑΤΔ. Η πραγματικότητα είναι όμως πως αυτή η γενίκευση του επιχειρήματος δεν είναι καν αναγκαία, για τον απλό λόγο πως η Μέση-Γη είναι στη πραγματικότητα ο κόσμος μας. (Ο ίδιος ο όρος είναι η μετάφραση του όρου των Μέσων Αγγλικών middelerde/Παλιά Αγγλικά Middangeard: «οι κατοικημένες εκτάσεις των ανθρώπων ανάμεσα στις θάλασσες»). Ο Tolkien το δηλώνει αυτό κατηγορηματικά:

«Η Μέση-Γη είναι ο κόσμος μας. Έχω (φυσικά) τοποθετήσει τη δράση σε μια απολύτως φανταστική (αν και όχι απολύτως απίθανη) περίοδο της αρχαιότητας, στην οποία η μορφή των ηπειρωτικών εδαφικών μαζών ήταν διαφορετική».

Αντίστοιχα στην Εισαγωγή και στο Πρόλογο του ΑΤΔ, ο Tolkien απορρίπτει τις αλληγορικές ερμηνείες του βιβλίου, τονίζει τη προτίμηση του για την «ιστορία, αληθινή και μη κατασκευασμένη» και υιοθετεί τη στάση του πως αποτελεί περισσότερο «μεταφραστή». Αναδημιουργώντας, ο βιογράφος του Humphrey Carpenter, μια συζήτηση με τον C.S. Lewis στην οποία ο Tolkien υποστήριζε πως οι «δημιουργημένοι από εμάς μύθοι» ως «υπο-δημιουργοί» δεν είναι ψέματα, αλλά μια «επινόηση για την αλήθεια» που «αντικατοπτρίζει ένα αποσπασμένο θραύσμα του πραγματικού φωτός, της αιώνιας αλήθειας που είναι με το Θεό». Ο Carpenter συνοψίζει τη θέση του Tolkien του ως εξής:

«Ο Tolkien πίστευε πως υπό μια έννοια έγραφε την αλήθεια. Δεν πίστευε πως ακριβώς τέτοιοι λαοί όπως του περιέγραφε, τα ‘ξωτικά’, οι ‘νάνοι’ και τα κακοποιά ‘ορκ’ είχαν περπατήσει στη γη και έκαναν τις πράξεις που καταγράφει. Αισθάνονταν, ή ήλπιζε, όμως πως οι ιστορίες του ήταν υπό κάποια έννοια ενσάρκωση μιας βαθιάς αλήθειας».

Έτσι για τον Tolkien η οντολογική κατάσταση της Μέσης-Γης και των κατοίκων της είναι ιδιαίτερη, ταυτόχρονα φανταστική και πραγματική. Ο Tolkien είναι «υπο-δημιουργός», που δημιουργεί έναν «δευτερεύοντα κόσμο» που υπό μια έννοια είναι ήδη εκεί, καταγράφοντας την πραγματικά προσποιητή ιστορία των μυθικών όντων που «αντικατοπτρίζουν ένα αποσπασμένο θραύσμα» της αλήθειας. Έτσι το να χρησιμοποιήσουμε πάνω σ’ αυτό το κόσμο ένα κανονιστικό κριτικό μηχανισμό βασισμένο στο δική μας άθλια γήινη ιστορία δεν είναι ούτε ακατάλληλο ούτε και άδικο· ένας συγγραφέας που αξιώνει τέτοιες μεταφυσικές και ηθικές οπτικές μπορεί να συγκριθεί με την πραγματική ιστορική καταγραφή.

ΙΙ

Η Μέση-Γη για το λόγο αυτό πρέπει να αντιμετωπιστεί σαν μια μυθική Παγγαία, σε μια μακρινή εποχή, τόσο παλιά που πλέον «η μορφή όλων των περιοχών έχει αλλάξει». Και πράγματι, ακόμη και δίχως την σαφή παραδοχή του Tolkien, θα ήταν εμφανές εξετάζοντας απλά τους χάρτες που είναι στα βιβλία πως ο τόπος που εκτυλίσσεται η δράση είναι η Ευρώπη, με το ίδιο το Σάιρ να αποτελεί μια περίκλειστη Αγγλία. Η στερεότητα και η πραγματικότητα της Μέσης-Γης – το εδαφικό της εύρος, το χρονικό της βάθος, η περίπλοκη σύνδεση γεγονότων, και η σχεδόν πανταχού παρούσα μικρολεπτομέρεια – που αποτελούν μεγάλο μέρος της γοητείας του βιβλίου – πηγάζουν εν μέρει από την ανακατασκευή από πλευράς Tolkien της γήινης γεωγραφίας και ιστορίας, τόσο της πραγματικής όσο και της μυθικής. Μέρος της δευτερεύουσας βιβλιογραφίας είναι αφιερωμένη αποκλειστικά στην αποκάλυψη των αντιστοιχιών: οι Φόροντγουέηθ είναι οι Εσκιμώοι· οι τρεις φατρίες των χόμπιτ (οι Χάρφουτ, οι Στρούτ και οι Φάλοχάιντ) είναι οι Άγγλοι, οι Σάξονες και οι Ιούτοι· οι Καβαλάρηδες του Ροχάν ως Αγγλοσάξονες· ο Αντουίν ως το Κανάλι του Ροδανού-Ρήνου· οι Θάλασσες του Νούρνεν και του Ρουν σαν την Αδριατική και τη Μαύρη Θάλασσα· η μΜάχη στη Πεδιάδα του Πέλενορ σαν τη Μάχη των Καταλαυνικών Πεδίων· η Μίνας Τίριθ ως Κωνσταντινούπολη, κλπ.

Η βασική μου θέση είναι πως η φυλετική ιεραρχίας της Μέσης-Γης έχει αντίστοιχα τα προηγούμενα της στην ευρωπαϊκή ιστορία και τον ευρωπαϊκό μύθο. Σε ένα βαθμό αυτή η άποψη φυσικά δεν είναι αμφιλεγόμενη. Τα ξωτικά και οι νάνοι είναι οικείες μορφές από τα ευρωπαϊκά παραμύθια και μύθους, ενώ τα ορκ, αν και όχι γνωστά με αυτό το όνομα, είναι τα όγκρ/γκόμπλιν που παραφυλάνε στα σκοτεινά μέρη των ίδιων ιστοριών. (Ο Tolkien πήρε το όνομα από τα orcneas, «δαίμονες του βυθού»/«διάβολοι της κόλασης» του Μπέογουλφ). Αυτό όμως που λέω είναι πως στη περίπτωση των ξωτικών και των ορκ, αυτές οι αφηρημένες μυθικές μορφές επενδύθηκαν από τον Tolkien με χαρακτηριστικά που αποδίδονται από την ευρωπαϊκή ρατσιστική σκέψη σε ανθρώπινα όντα. Ο Tolkien, ως υπο-δημιουργός, επέλεξε να αναδημιουργήσει ως γεγονός, ως «αληθινό μύθο», μια ιεραρχία ανθρωποειδών όντων που είναι, όπως θα δείξω, μια διαθλασμένη εικόνα της μυθικής «αλήθειας» των ενδο-ανθρώπινων φυλετικών ιεραρχιών. Οι ανθρώπινοι «υπάνθρωποι», οι Untermenschen της γης, έχουν υπο-δημιουργηθεί στη Μέση-Γη κυριολεκτικά ως υπανθρώπινα ανθρωποειδή.

Δείτε το πληθυσμό της Μέσης-Γης. Αρχικά, υπάρχουν μη ανθρωποειδή αλλά νοήμονα είδη: οι αετοί, τα μοχθηρά λυκοειδή βαργκ, οι γιγαντιαίες αράχνες (πιο εμφανείς στο Χόμπιτ  από ότι στον ΑΤΔ), και τα δεντρόμορφα εντ (που θα μπορούσαν να θεωρηθούν οριακά ανθρωπόμορφα). Μετά υπάρχουν μοναδικές οντότητες: ο Τομ Μπομπαντίλ, η Σελόμπ (αράχνη, αλλά σε μια δική της κατηγορία), ο αρκουδάνθρωπος Μπέορν, το Μπάλρογκ. Υπάρχουν επίσης μερικοί μάγοι. Οι βασικοί πρωταγωνιστές όμως προφανώς είναι τα ανθρωποειδή είδη: ξωτικά, νάνοι, χόμπιτ, άνθρωποι και ορκ. (Οι γίγαντες αναφέρονται στο Χόμπιτ αλλά μέχρι την εποχή του ΑΤΔ έχουν εξαφανιστεί, ενώ τα τρολ του Χόμπιτ εμφανίζονται φευγαλέα στο επόμενο έργο). Και αυτά, πιστεύω, μπορούν να ταξινομηθούν, δίχως να προκληθούν αντιπαραθέσεις, σε τρεις κατηγορίες: τα ξωτικά στη κορυφή· νάνοι, χόμπιτ και άνθρωποι στη μέση· και ορκ στο πάτο. (Αν τα εντ θεωρούνταν ανθρωποειδή θα πήγαιναν στο μεσαίο επίπεδο).

Αυτή η ταξινόμηση των τριών επιπέδων δεν είναι, θα δείξω, αυθαίρετη ή τυχαία. Στη πραγματικότητα έχει στενή αντιστοιχία με αυτό που ο Leon Poliakov, ο γνωστός χρονικογράφος της ιστορίας του αντισημιτισμού, έχει δείξει πως αποτελεί το κεντρικό ρατσιστικό μύθο της ευρωπαϊκής σκέψης: πως η ανθρωπότητα είναι χωρισμένη σε τρεις κλάδους που εντοπίζουν αντίστοιχα τις καταγωγές τους στους τρεις γιους του Νωε, τον Ιαφέθ, τον Σεμ και τον Χαμ. Επειδή αυτό το τριαδικό σχήμα χρησιμοποιήθηκε και για να εξηγήσει τις διαφορές μεταξύ λευκών και μη-λευκών φυλών και τις διαφορές μεταξύ των ίδιων των λευκών, υπάρχει αναπόφευκτα σημαντική διαφοροποίηση στο πως ορίζονται τα όρια της κάθε κατηγορίας. Είναι όμως εδώ που πρέπει να αναζητηθεί η γέννηση του ρατσισμού από ότι στους στοχαστές του 19^ου αιώνα που αναφέρονται πιο συχνά. Ο  Poliakov υποστηρίζει πως ο τρόμος του στρατοπέδου θανάτου έχει παράγει μια βολική αμνησία, έτσι ώστε η κεντρικότητα αιώνων της ρατσιστικής ιδεολογίας στο τυπικό ρεύμα της δυτικής σκέψης έχει διαγραφεί, και αντίθετα αποδίδεται σε αποδιοπομπαίους τράγους όπως ο Gobineau και ο Houston Chamberlain: «Ένα τεράστιο κεφάλαιο της δυτικής σκέψης εξαφανίστηκε έτσι με μια ταχυδακτυλουργική κίνηση, και αυτό το μαγικό κόλπο αντιστοιχεί, στο ψυχολογικό ή ψυχο-ιστορικό επίπεδο, στη συλλογική καταστολή ενοχλητικών αναμνήσεων και ταπεινωτικών πραγματικοτήτων». Συνεχίζει δείχνοντας πως όλες οι ευρωπαϊκές χώρες, από το Μεσαίωνα και έπειτα, είχε «μύθους εθνικής καταγωγής» που ερμήνευαν τις φεουδαρχικές κοινωνικές ιεραρχίες με φυλετικούς όρους, σαν την ηγεμονία ενός Herrenvolk (ΣτΜ: Ανώτερη Φυλή) (ανάλογα οι Γότθοι, οι Φράγκοι, οι Γερμανικοί λαοί). Είναι από αυτές τις πολυποίκιλες και αρχαίες πηγές, υποστηρίζει, πως αναπτύχθηκε τελικά ο «Άριος Μύθος», καταλήγοντας στη λογική του κορύφωση στο Ολοκαύτωμα του 20^ου αιώνα. Οι ουσιαστικές έννοιες όμως είναι πολύ παλιότερες: η αξιολόγηση της ηθικής, αισθητικής και κοινωνικής αξίας με τη φυλή, ο περιορισμός της κουλτούρας και του πολιτισμού σε «ανώτερες» φυλές, ή έμφαση στην «καθαρότητα» της γλώσσας, της κουλτούρας και του αίματος, και ο συνεπακόλουθος φόβος της «μόλυνσης» από «κατώτερες» φυλές.  Μόλις κάνουμε την αντιληπτική προσαρμογή στο να δούμε τις διαφορετικές «φυλές» του ΑΤΔ ως διαφορετικές εκδοχές ανθρώπων, όλες αυτές οι θεματικές θα γίνουν, πιστεύω, γίνονται αμέσως ξεκάθαρες.

ΙΙΙ

Ας ξεκινήσουμε με τα ξωτικά – τους Άριους της Μέσης-Γης. Η περιγραφή αυτή δεν είναι επιπόλαιη. Λάβετε υπόψιν την παρακάτω παράθεση (όπως την παραθέτει ο Poliakov) από ένα πολύ γνωστό συγγραφέα του 20^ου αιώνα, στην οποία αντικατέστησα το «Άριοι» με το «Ξωτικά»:

«Είναι [το Ξωτικό] ο Προμηθέας του ανθρώπινου είδους, από το λαμπερό πρόσωπο του οποίου η θεϊκή σπίθα της διάνοιας έχει ξεπηδήσει κάθε φορά, ζωντανεύοντας ξανά τη φωτιά η οποία, με τη μορφή της γνώσης, φωτίζοντας τη σκοτεινή νύχτα…. Αν διαιρέσουμε το ανθρώπινο είδος σε τρεις κατηγορίες – οι δημιουργοί του πολιτισμού, οι φορείς του πολιτισμού και οι καταστροφείς πολιτισμών, [τα Ξωτικά] και μόνο μπορούν να θεωρηθούν πως εκπροσωπούν την πρώτη κατηγορία…. Αν αναγκάζονταν να εξαφανιστεί, ένα πρωτόγνωρο σκοτάδι θα έπεφτε στη γη».

Θα επιστρέψουμε αργότερα σ’ αυτόν το συγγραφέα και τις προτάσεις του, δεν ακούγεται όμως οικείο αυτό; Είχαμε αυτή την ιεραρχία των τριών επιπέδων στη Μέση-Γη, με τα ξωτικά ως δημιουργούς του πολιτισμού και της κουλτούρας, φέρνοντας το προμήθεϊκό φως  στο σκοτάδι· οι άνθρωποι, τα χόμπιτ και οι νάνοι ως φορείς μιας κουλτούρας που κατάγεται τελικά από τα ξωτικά· και τα ορκ ως οι απειλητικές δυνάμεις που θέλουν να καταστρέψουν αυτή τη κουλτούρα.  Επιπλέον, ο ελεγειακός τόνος που διαχέει μεγάλο μέρος του ΑΤΔ προέρχεται από αυτή την αίσθηση πως η υψηλή κουλτούρα του παρελθόντος εξαφανίζεται σταδιακά – αν και με τον Άραγκορν να ενθρονίζεται ως βασιλιάς, μια λειτουργική κατάσταση μπορεί να διατηρηθεί για κάποιο διάστημα – όσο τα Ξωτικά εγκαταλείπουν τη Μέση-Γη για τη Δύση και ξημερώνει η νέα Εποχή των Ανθρώπων.

Οι αντιστοιχίες πάνε πολύ πιο βαθιά. Στον Άριο Μύθο, οι Άριοι ήταν μια λευκή φυλή «που κατέβηκε από τα βουνά της Ασίας για να αποικήσει και να εξαπλωθεί στη Δύση». Στον ΑΤΔ, τα ξωτικά έρχονται πέρα από τη θάλασσα στη Μέση-Γη. Στον Άριο Μύθο, υπάρχει μια έμφυτη σύνδεση μεταξύ γλώσσας, φυλής και κουλτούρας, με τους Ινδο-Ευρωπαίους να αντιμετωπίζεται ως η ανώτερη «ιαφεθική» γλωσσική οικογένεια που συνδέεται μέσω του αίματος με την Άρια φυλή. (Η πλήρης σημασία του στον ΑΤΔ θα εξερευνηθεί στο τέλος). Στον ΑΤΔ, τα ξωτικά είναι οι αρχικοί δημιουργοί της γλώσσας και του πολιτισμού· ο Δεντρογένης λέει πως ξύπνησαν τα δέντρα, τα έμαθαν να μιλούν και έδωσαν σε όλα το όνομά τους. Η γλώσσα τους είναι η «Αρχαία Γλώσσα» που είναι πολιτισμικά και αισθητικά ανώτερη από τις άλλες γλώσσες της Μέσης-Γης. Ως τέτοια, είναι απίθανο να κατακτηθεί πλήρως από εκείνους του μεσαίου επιπέδου, που αναγκάζονται, όπως ο Φρόντο, να θαυμάζουν την ομορφιά της από έξω.

Υπάρχει επίσης μια αισθητική αντιστοιχία. Ο ρατσισμός όπως έχει τονίσει ο George Mosse, είναι πάνω από όλα «μια ιδεολογία οπτικά επικεντρωμένη»: «Η ομορφιά και η ασχήμια έγιναν… αρχές της ανθρώπινης κατηγοριοποίησης». Με το τρόπο αυτό ο Γερμανός φιλόσοφος, Christian Meiners, που αργότερα τιμήθηκε από τους Ναζί ως ιδρυτής της φυλετικής θεωρίας, χρησιμοποίησε το χρώμα ως κεντρική αισθητική κατηγορία στη Περιγραφή της Ιστορίας της Ανθρωπότητας το 1785, και είπε πως υπήρχαν «δυο μεγάλες ανθρώπινες γενιές – μια φυλή που ήταν λευκή και όμορφη και μια που ήταν μαύρη και άσχημη». Η όλο και μεγαλύτερη ενασχόληση της Ευρώπης με το χρώμα συνδέονταν, φυσικά, με την όλο και ευρύτερη επαφή της Ευρώπης με το μη ευρωπαϊκό κόσμο, αλλά επίσης δήλωνε εσωτερικές εθνικές και ταξικές διαφορές: «αν οι Ευρωπαίοι ήταν λευκοί, κάποιοι ήταν λευκότεροι από τους άλλους» αυτοί φυσικά ήταν οι Άριοι. Αντίστοιχα, ολόκληρη η αρχιτεκτονική του ΑΤΔ βασισμένη σε μια συνδυασμένη αισθητική-ηθική χρωματική πολικότητα, στην οποία το λευκό είναι όμορφο και καλό και το μαύρο είναι άσχημο και κακό. Και σ’ αυτό το κανονιστικό πλαίσιο, τα ξωτικά είναι εξ ορισμού «ο Όμορφος Λαός», ενσαρκώνοντας ταυτόχρονα έτσι τη δικαιοσύνη και την ομορφιά. Όχι μόνο τονίζεται η υπερβατική (λευκή) ομορφιά τους (που χαρακτηρίζει όλα τα ξωτικά) σε κάθε περίσταση που συστήνονται, αλλά γίνεται ξεκάθαρο σε όλη την έκταση του ΑΤΔ πως αντιπροσωπεύει το άπιαστο ιδανικό όλων των δευτερευόντων φυλών, για παράδειγμα, τα αισθητικά πρότυπα δεν είναι ασυνεχή από τη μια φυλή στην άλλη.

Τέλος, τα ξωτικά είναι επίσης από τη φύση τους και προφανώς αναλλοίωτα καλά – δεν εμφανίζονται κακά ξωτικά στον ΑΤΔ. (Η τριστρωματική ιεραρχία είναι απόλυτα οριοθετημένη στο σημείο αυτό: τα ξωτικά είναι όλα καλά· οι νάνοι, τα χόμπιτ και οι άνθρωποι του δεύτερου επιπέδου μπορούν να είναι και καλοί και κακοί· και τα ορκ τρίτο επίπεδο είναι όλα κακά). Αντίστοιχα, η πρόσμιξη ξωτικού αίματος έχει ενισχυτικά αποτελέσματα στους δέκτες του. Έτσι ο Έλροντ του Ρίβεντελ, ο εν αναμονή βασιλιάς Άραγκορν και ο Πρίγκηπας του Ντολ Αμρόθ, ήταν όλοι εν μέρη ξωτικά, και αυτό φαίνεται στη μεγαλύτερη ευγένεια, κουράγιο, σοφία, ικανότητα να αντισταθούν στο πειρασμό, κλπ. Σε ολόκληρο τον ΑΤΔ, το αίμα – των ξωτικών στη μια πλευρά, και των ορκ στην άλλη – μιλά πάντα.

IV

Στο μεσαίο επίπεδο αυτής της φυλετικής ιεραρχίας είναι αυτό που πιστεύω πως είναι τα παιδιά του Σεμ: οι άνθρωποι, οι νάνοι και τα χόμπιτ. Όπως σημειώθηκε νωρίτερα, η χρήση του νωεϊκού σχήματος για να εξηγηθεί τόσο οι ενδο-ευρωπαϊκές και οι διηπειρωτικές φυλετικές διακρίσεις έχει οδηγήσει σε μια ποικίλη κατηγοριοποίηση. Έτσι ο Ιαφέθ ήταν ταυτόχρονα ο πρόγονος των Άριων/λευκών γενικότερα και ο πατέρας των ευγενών κατά τη μεσαιωνική τάξη ειδικότερα, ενώ ο Σεμ ήταν ο πρόγονος τόσο των μεσαιωνικών γραφέων και των Σημιτικών Ασιατικών φυλών. Η θέση μου στο σημείο αυτό είναι, προφανώς, ο Tolkien εμπνέεται σ’ αυτό από την απεικόνιση της μεσαιωνικής μεσαίας τάξης (μεταξύ των ευγενών και των δουλοπάροικων), παρά από την ασιατική ερμηνεία, και ως υπενθύμιση αυτού, θα χρησιμοποιώ το «Σεμιτικός» αντί του «Σημιτικός».

Ένα συμπληρωματικό στοιχείο υπέρ της «Σεμιτικής» ανάγνωσης μου είναι το γεγονός πως, σύμφωνα με τον Poliakov, οι Άγγλοι χρησιμοποίησαν την εβραϊκή μυθολογία για να κατασκευάσουν τον δικό τους ιδιαίτερο μύθο καταγωγής: «ο Αγγλοσάξονας ανήλικος βασιλιάς Sceaf μεταμορφώθηκε στα κείμενα των αντιγραφέων σε Seth και αργότερα σε Shem, και αυτό είχε τη συνέπεια, από το Μεσαίωνα και έπειτα, πως οι Άγγλοι αποκήρυξαν τον Ιαφέθ, τον πρόγονο των Ευρωπαίων, και επέλεξαν την σχέση με τον μεγαλύτερο από τους γιούς του Νώε. Το βασικό κίνητρο του Tolkien για τη συγγραφή του ΑΤΔ και των άλλων φανταστικών του έργων ήταν να δημιουργήσει «μια μυθολογία για την Αγγλία», και πάντοτε ήταν ξεκάθαρο στους αναγνώστες πως ο ίδιος ο συγγραφέας ταυτίζεται με τα χόμπιτ («Είμαι πράγματι χόμπιτ σε όλα εκτός από το μέγεθος»). Είναι σημαντικό να σημειώσουμε, πως έτσι η υπόθεση μου για τον «Αριανικό» ρατσισμό δεν σημαίνει πως υπονοεί ότι ο Tolkien ήταν αντι-Εβραίος· αντίθετα πως είναι «Σεμιτικό» το χόμπιτ που παρατηρεί λατρευτικά και δουλοπρεπώς προς τα πάνω στα πολιτισμικά ανώτερα «Ιαφετικά» ξωτικά. Για αυτό ο Γκίλντορ και οι άλλοι πατρονάρουν τον Φρόντο στην ατελή του προσπάθεια να μιλήσει την «Αρχαία Γλώσσα», και ο Μπίλμπο είναι ταπεινά ευγνώμων όταν τα ξωτικά στο Ρίβεντελ ζητούν να ακούσουν για δεύτερη φορά το τραγούδι του για τον Εαρέντιλ.

Τέλος, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, το καθοριστικό αποδεικτικό στοιχείο για την κοινή θέση των ανθρώπων, των νάνων και των ξωτικών είναι η σύμπτωση της φυλετικά καθορισμένης τους ηθικής στάσης: όλοι είναι ικανοί για το καλό και το κακό. Για τα χόμπιτ, αυτό φαίνεται φυσικά πιο ξεκάθαρα από την περίπτωση του ίδιου του Γκόλουμ, αλλά και γίνεται εμφανές από τους συνεργάτες του Σάρουμαν κατά τη κατάληψη του Σάιρ. Διάφοροι άνθρωποι από τη Δυτική Μέση-Γη πολεμούν στο πλευρό του Σάουρον (θα αναλύσω παρακάτω πως οι Ανατολικοί και Νότιοι άνθρωποπι είναι καλύτερα αντιληπτοί ως Χαμίτες), ενώ ο Γουόρμτονγκ προδίδει τον Θέοντεν και ο Μπόρομιρ υποκύπτει στο πειρασμό του Δαχτυλιδιού. Για τους Νάνους υπάρχουν λιγότερες λεπτομέρειες, αλλά ο Tolkien μας λέει στο Χόμπιτ πως «κάποιοι είναι πονηροί και διπρόσωποι και πολλοί κακοί τύποι» ενώ άλλοι είναι «αρκετά καλοί άνθρωποι». Έτσι σε γενικές γραμμές πιστεύω πως μπορεί να στηριχθεί επαρκώς ο Σεμιτικός τους χαρακτήρας.

V

Φτάνουμε έτσι σ’ αυτό που είναι το ζήτημα που είναι το επίκεντρο της προσοχής μας. Είναι εδώ που βρίσκεται η πιο ακαταμάχητη απόδειξη για τη Βιβλική εξήγηση. Μαύρα, απόλυτα μοχθηρά, δίχως κουλτούρα και ιστορία, ο τελευταίος κρίκος της μεγάλης αλυσίδας της ύπαρξης του Tolkien, τα ορκ είναι αναμφίβολα οι απόγονοι του Χαμ. Επιφανειακά, το μαύρο τους χρώμα θα μπορούσε να τα ταυτοποιήσει ως από την Αφρική, αυτό όμως είναι μέρος μόνο μιας πολύ πιο περίπλοκης ιστορίας. Αυτό που δημιούργησε ο Tolkien με τα ορκ, πιστεύω, είναι το απόλυτο σύνθετο «Βάρβαρο» Άλλο στο οριστικό Ίδιο του λευκού, χριστιανικού, ταξικά δομημένου δυτικού πολιτισμού. Τα ορκ ενσαρκώνουν στα διαβολικά μαύρα σώματα τους μια ανίερη τριάδα: την απειλητική κατώτερη τάξη στο εσωτερικό, τον Ισλαμικό κίνδυνο στην Ανατολή και τα ανήσυχα πλήθη στον αποικιοκρατούμενο Νότο. Έτσι, η μαυρότητα τους εξυπηρετεί ένα τριπλό σκοπό, με το να είναι ταυτόχρονα βιομηχανικό, μεταφυσικό και επιδερμικό.

(α) Ας τα δούμε αυτά με τη σειρά. Πολύ πριν τον «επιστημονικό», μετάδαρβινικό ρατσισμό των τελών του 19^ου αιώνα, αναπτύσσονταν μια μεσαιωνική κατηγοριοποίηση που περιστρέφονταν γύρω από τις καίριες έννοιες του «αγριότητα/βαρβαρότητα» σε αντίθεση με το «πολιτισμό». Αυτή η μεσαιωνική έννοια θα διαμόρφωνε τελικά τις αντιλήψεις των Ευρωπαίων για τους μη-λευκούς, αλλά εφαρμόστηκε αρχικά στους ίδιους τους Ευρωπαίους: «Από το Χαμ κατάγονταν, αποφάσισαν οι ύστεροι βιβλικοί γενεαλόγοι, εκείνη η γενιά των ‘άγριων ανθρώπων’ που συνδύαζαν πάνω τους την επαναστατικότητα του Κάιν και το μέγεθος των πρωτόγονων γιγάντων. Πρέπει να ήταν μαύροι…». Ο Χαμ θεωρούνταν ο πρόγονος των δουλοπάροικων και των Σλάβων, όπως και των πραγματικών μαύρων Αφρικανών. Ο Cedric Robinson υποστήριξε πως από τις μεσαιωνικές αρχές του ευρωπαϊκού πολιτισμού, οι τάξεις είχαν τη τάση να επανδρώνονται από διαφορετικές εθνικές και πολιτιστικές ομάδες, κάνοντας έτσι δυνατές τις εθνοταξικές διαιρέσεις που ανέφερε ο Poliakov. Παρομοίως, ο V. G. Kiernan τονίζει πως: «οι Ευρωπαίοι των ανώτερων χωρών αντιμετώπιζαν τους κατώτερους Ευρωπαίους και τους μη Ευρωπαίους με παρόμοιους όρους». Οι Ιρλανδοί για παράδειγμα, περιγράφονταν από τους Άγγλους του 17^ου αιώνα ως «κανίβαλοι» και «άγριοι», χρησιμοποιώντας εικόνες «βρωμιάς και σκοταδιού» και «ζωώδους εμφάνισης».

Αναλογιστείτε έτσι τα στοιχεία για τα ορκ ως μια δυνητικά επαναστατημένη κατώτερη τάξη, ένα φυλετικό προλεταριάτο. Πρώτα από όλα, υπάρχει μια γλώσσα. Στο βιβλίο όπου οι γλώσσες αποκαλύπτουν τη κουλτούρα, την κοσμοαντίληψη και την ηθική και κοινωνική θέση κάποιου, τα ορκ, όπως έχουν παρατηρήσει περισσότεροι από ένας σχολιαστής, μιλούν Κόκνεϊ ανταλλάσσοντας «Ars!» και «Garns!». Ο Tolkien αποφάσισε έτσι πως το γλωσσικό ανάλογο της μοχθηρής και άσχημης «Μαύρης Γλώσσας» είναι η γλώσσα της εργατικής τάξης. Επιπλέον το μαύρο τους χρώμα δεν είναι το αποτέλεσμα κάποιας παλιάς βρωμιάς, αλλά συγκεκριμένα βιομηχανικό, η καπνιά και το γράσο των «σκοτεινών σατανικών μύλων» του Blake. Μια από τις βασικές αντιθέσεις του βιβλίου είναι η σύγκρουση μεταξύ ενός ρομαντικοποιημένου (φεουδαρχικού) βουκολισμού και μιας δαιμονοποιημένης (καπιταλιστικής) εκβιομηχάνισης, και τα ορκ είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τον δεύτερο πόλο. Αντίστοιχα, η μόλυνση από αυτή τη μαυρίλα (εδώ βιομηχανική, αλλά αργότερα, όπως θα δούμε, επίσης φυλετική και ηθική) αποτελεί ένα βαθύτερο θέμα. «Κατάρα τα βρωμοπόδαρα τους στο καθάριο νερό του!», λέει το ξωτικό Χάρντιρ για την ομάδα των ορκ που διασχίζει τον Νιμροντέλ στα δάση του Λοθλόριεν. Το κατεστραμμένο τοπίο της Μόλντορ μπορεί να οφείλει κάτι στην εμπειρία του Tolkien στα χαρακώματα του 1^ου ΠΠ, αλλά αναμφίβολα είναι η βιομηχανικά μολυσμένη έρημος του 20^ου αιώνα: «στάχτη και γλοιώδεις λάσπες», «ψηλοί σωροί σπασμένων και τριμμένων βράχων», «μεγάλα βουνά χώματος καμένα και δηλητηριασμένα», «ανοιχτοί λάκκοι και λόφοι με αναθυμιάσεις», «δυσώδη αέρια», «ένας απαίσιος βόθρος μιας ελαιώδους πολύχρωμης γλίτσας». Παρόμοια το προτελευταίο κεφάλαιο του ΑΤΔ, «Η Καταστροφή του Σάιρ» περιλαμβάνει μια κάθαρση που αν και μεταφορικά πολιτική και φυλετική, είναι επίσης κυριολεκτική: η ανάγκη να από απομακρυνθούν από αυτό το γραφικό παράδεισο τα «άσχημα νέα σπίτια» και ο «μαύρος καπνός», η «βρώμα», η »ασχήμια» και τα «βρωμερά απόνερα» του νέου μύλου.

Κομμάτι της επιτυχίας του Tolkien με την αντικουλτούρα της δεκαετίας του 1960 προήλθε από αυτή την διοχέτευση οικολογικών ανησυχιών, αλλά το να κάνεις την εργατική τάξη υπεύθυνη για την καπιταλιστική καταστροφή του περιβάλλοντος, όπως ουσιαστικά κάνει ο Tolkien, είναι ξεκάθαρα παράλογο και ηθικά γελοίο. Επιπλέον, η θέση του Tolkien πάει πολύ πιο πέρα από οποιοδήποτε λογικό περιβαλλοντισμό σε μια απλή τεχνοφοβία. Ο Σάρουμαν, λέει ο Δεντρογένης, έχει «νου από μέταλλο και γρανάζια» και το σημαντικό είναι πως για τον Tolkien αυτός ο χαρακτηρισμός είναι από μόνος του μια καταδίκη, ανεξάρτητα από το γιατί χρησιμοποιούνται το μέταλλο και τα γρανάζια. Και τα ορκ διαρκώς συνδέονται με τη τεχνολογία – όχι ως δημιουργοί φυσικά, αλλά ως φορείς – τόσο ώστε στη Μόρντορ και το Ίσενγκάρντ και κατά τις πολιορκίες του Χελμς Ντιπ και της Γκόντορ, να έχουν πρακτικά πιο εξελιγμένο οπλισμό: φλογοβόλα, καταπέλτες, πολιορκητικούς κριούς, πολιορκητικούς πύργους. Μπορεί να ειπωθεί επίσης πως η σκηνή στην Ιθίλιεν όπου ο Φρόντο και ο Σαμ περνάνε το γκοντοριανό άγαλμα μουτζουρωμένο από τα «άτσαλα ορνιθοσκαλίσματα» και τα «άθλια σύμβολα των σκουληκιών της Μόρντορ» αντλεί την συναισθηματική της δύναμη από αρνητικές συνδέσεις με τα γκράφιτι των αστικών συμμοριών του δρόμου. Τέλος, μια ημισοβαρή υπόθεση μπορεί να γίνει πως η ταξική ταυτότητα των ορκ φαίνεται απλά από το γεγονός πως είναι τα μόνα σε ολόκληρη τη Μέση-Γη που μοιάζουν να δουλεύουν στα άγρυπνα χυτήρια της Μόρντορ.

(β) Αναλογιστείτε τώρα τον Ισλαμικό και Τρικοκοσμικό χαρακτήρα των ορκ. Για να ξεκινήσουμε υπάρχει, φυσικά, η απλή γεωγραφία της ίδιας της Μέσης-Γης. Όπως έχουν επισημάνει πολλοί αναλυτές, ο κόσμος του Tolkien είναι του είδους paysages moralisés – πράγματι pays moralisés – μια «ηθική χαρτογραφία στην οποία ο Βορράς και η Δύση συνδέονται σε γενικές γραμμές με το καλό, ο Νότος και η Ανατολή με το κακό». Στην πραγματική Ευρώπη του δικού μας κόσμου, φυσικά, ο Νότος και η Ανατολή δείχνουν προς την Αφρο-Ασία: ο pays moralisés έχει στη πράξη ανακατασκευάσει την «γεωγραφία της κακοήθειας» με το Ρουν και το Χαράντ ως τις άγνωστες χώρες οι κάτοικοι των οποίων μπορούν να συκοφαντήσουν δίχως το φόβο επίπληξης.

Τι μας λέει ο Tolkien για τους ανθρώπους που έρχονται από αυτές τις παράξενες χώρες, τους συμμάχους του Σάουρον; Η περιγραφή τους θα μπορούσε να τους κάνει Αφρικανούς, Ινδούς, Άραβες, και άλλους Ασιάτες, αλλά ανεξάρτητα από την προέλευση τους, για τον Tolkien ανήκουν όλοι τους βολικά στη κατηγορία των «Άγριων [Ανθρώπων], των Ανθρώπων του Σκότους». Το νωεϊκό σχήμα θα τους έκανε, θεωρώ, μαζί με τα ορκ, Χαμίτες, αντί Σεμίτες, καθώς η «βαρβαρότητα» είναι το πιο εμφανές και καθοριστικό τους χαρακτηριστικό. Οι «Σάουθορν» (ΣτΜ: Νότιοι), «άγριοι…άνθρωποι με κόκκινα λάβαρα, φωνάζοντας με τραχιές γλώσσες», είναι οι Αφρικανοί και οι Ινδοί, γιατί κάποιοι «έρχονται από το Άπω Χαράντ», «μαύροι άνθρωποι σαν ημίαιμα τρολ με λευκά μάτια και κόκκινες γλώσσες», ενώ άλλοι είναι «Σουέρντινκ» (ΣτΜ: Μελαμψοί) που ιππεύουν σε «όλιφαντ/Μούμακ» και έχουν «σκούρα πρόσωπα», «μακριά μαύρα μαλλιά, και χρυσούς κρίκους στα αυτιά τους». Όμως και οι δυο είναι «κακοί Χαραντρίμ», που «πήγαν στον [Σάουρον], η πίσω σ’ Αυτόν – ήταν πάντα πρόθυμοι να εκτελέσουν τη θέληση Του». Από την άλλη, υπάρχουν στην Ανατολή, οι «άγριοι Ίστερλινγκ» (ΣτΜ: Ανατολίτες), μια γενική κατηγορία που θεωρώ ότι περιλαμβάνει Άραβες, Μογγόλους, Τούρκους, κλπ. Το σημαντικό σημείο είναι όμως πως ανεξάρτητα από τη καταγωγή τους, όλες αυτές οι διαφορετικές εθνικότητες, Χαραντρίμ και Ανατολίτες, είναι ενωμένοι στην «μοχθηρή υπηρεσία» τους στον Σάουρον, «μισώντας τη Δύση»

Μόλις «επιγειοποιήσουμε» τη Μέση-Γη, ο εμφανώς μεσαιωνικός χαρακτήρας  της εσχατολογίας του Tolkien θα πρέπει εδώ να είναι προφανής. Παραδόξως όμως αυτό ήταν κάτι που είχε διαφύγει από πολλούς από τους πρώιμους αναλυτές, που, εξαιτίας της χρονικής στιγμής της έκδοσης του ΑΤΔ στα μέσα της δεκαετίας του 1950, το είδαν σα μια αλληγορία για το 2^ο ΠΠ ή σαν μια παραβολή για τον Ψυχρό Πόλεμο, με τα ορκ ως Ναζί και/ή κομμουνιστές, και τον Σάουρον και τον Σάρουμαν ως Hitler και Stalin (ή και το αντίστροφο, με δεδομένες τις πολιτικές θέσεις του Tolkien). Ο ίδιος ο Tolkien «αρνήθηκε κάθετα» τη ψυχροπολεμική ανάγνωση: «Η κατάσταση επινοήθηκε πολύ πριν την ρωσική επανάσταση». Επίσης τόνιζε αυτό που πολλοί κριτικοί δεν κατόρθωσαν να δουν λόγω της έλλειψης μιας προσωποποιημένης θεότητας στον ΑΤΔ: «Ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών είναι φυσικά ένα θεμελιωδώς θρησκευτικό και Καθολικό έργο». Η πραγματικότητα ήταν πως ο Tolkien επαναλαμβάνει όχι τον 2^ο ΠΠ αλλά τις Σταυροφορίες. Λίγοι συγγραφείς το έχουν συνειδητοποιήσει αυτό. για παράδειγμα ο E.L. Epstein λέει πως από γλωσσολογικές ενδείξεις η Μέση-Γη μπορεί χρονικά να τοποθετείται περίπου το 800-1200 μ.Χ. όταν η Ευρωπαϊκή Χριστιανοσύνη «άρχισε να αισθάνεται τον εαυτό της ως ξεχωριστή από την Ασία και την Αφρική…απειλούμενη από ανατολή και νότο από ένα θανάσιμο αδιάλλακτο εχθρό».

Ο εχθρός αυτός ήταν φυσικά το Ισλάμ, ο Norman Daniel επισημαίνει πως για την μεσαιωνική Ευρώπη, «το Ισλάμ αξιολογούνταν ως ‘το αποκορύφωμα των αιρέσεων’, και έτσι, μπορούμε να πούμε, απολύτως λάθος». Ένας άλλος συγγραφέας το διατυπώνει ακόμη πιο δραματικά: για το «Δυτικό Μεσαίωνα» το Ισλάμ ήταν «μια διαβολική πληγή στο στήθος της Χριστιανικής Εκκλησίας…ένα διεστραμμένο σχίσμα που δημιουργήθηκε από βάρβαρους λαούς…μια θρησκευτική καταστροφή». Αυτή είναι η «μαύρη [μεταφυσική] απειλή» που αποτελεί η Μόρντορ και οι σύμμαχοι της. Αντίστοιχα, ο ίδιος ο Σάουρον μπορεί πιθανώς να θεωρηθεί ως ο Μωάμεθ. Η απεικόνιση του Σάουρον από τον Norman Daniel ως η ενσάρκωση του κακού είναι απολύτως σύμφωνη με τη μεσαιωνική παράδοση, που έκανε μια εκστρατεία παραπληροφόρησης για τον Μωάμεθ για να δημιουργήσει ένα μαζικό μίσος κατά τις Σταυροφορίες. Ένας χριστιανός προπαγανδιστής της εποχής το παραδέχτηκε σιωπηρά την πλήρη έλλειψη αντικειμενικών πηγών του, λέγοντας απλά πως: «Είναι σωστό να κακολογείς κάποιον που η κακοήθεια του ξεπερνά ότι άσχημο μπορεί να ειπωθεί».

Ωστόσο οι γραπτές αποδείξεις για αυτό το θέμα είναι ξεκάθαρες σε ολόκληρο τον ΑΤΔ μόλις κάποιος τις αναζητήσει. Τα πολυπληθή ορκ που πολεμάνε δίπλα από τους Σάουθορν και τους Ίστερλινγκ, που ενσαρκώνουν αυτή την απειλή, δεν είναι απλά μαύρα, είναι επίσης Ανατολίτες. Πάνω από μια φορά περιγράφονται ως «μαυριδερά και σχιστομάτικα». Επιπλέον, συνήθως κρατούν «γιαταγάνια». Μια από τις ελάχιστες λέξεις της γλώσσας των ορκ που αναφέρεται στον ΑΤΔ είναι sharku, «γέροντας» (η προέλευση του παρωνύμιου του Σάρουμαν, «Σάρκεϊ»). Ο T. A. Shippey αναγνωρίζει πως προέρχεται από το αραβικό shaikh (ΣτΜ: εναλλακτική μορφή του sheikh, σεΐχης), δίχως ωστόσο, να μοιάζει να βλέπει κάτι το αξιοσημείωτο που είναι μια σίγουρα αξιοσημείωτη αξιόλογη ανακάλυψη για την γλωσσική κληρονομιά των κακών ορκ. Η μεγαλύτερη τεχνολογική πρόοδος των εχθρών της Δύσης, που αναφέρθηκε παραπάνω (η χρήση πυρίτιδας, καταπέλτες, κλπ), μπορεί επίσης να θεωρηθεί ως μια απρόθυμη και θυμωμένη (με δεδομένη τη τεχνοφοβία του Tolkien) παραδοχή της ανωτερότητας σε γνώση του Ισλαμικού πολιτισμού σε σχέση με την Μεσαιωνική Ευρώπη. Ένας συγγραφέας ανέφερε πως η Πολιορκία της Μίνας Τίριθ έχεις μια άμεση αντιστοιχία με την πραγματική Πολιορκία της Κωνσταντινούπολης, εντοπίζοντας ομοιότητες στη γεωγραφία, πολιτική ιστορία, χαρακτήρες, πολιορκητικές μηχανές και τη συμμετοχή του ναυτικού. «Η Μουσουλμανική παράδοση…έχει να πει πολλά, στην ιστορία και το μύθο, σχετικά με την καθοριστική [716-717 μ.Χ.] πάλη κάτω από τα τείχη της Κωνσταντινούπολης…ήταν η αποτυχία να καταλάβουν την Κωνσταντινούπολη που έσωσε τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, και μαζί της τη Δυτική Χριστιανοσύνη, από να ακολουθήσει τη μοίρα του Ιράν και της Κεντρικής Ασίας». Ο ΑΤΔ μνημονεύει αυτή τη νίκη. Παρομοίως, η αμφισβητούμενη φύση των νοτιοανατολικών περιοχών της Μέσης-Γης, με το Ιθίλιεν, την Οσγκίλιαθ, τη Νότια Γκόντορ (που στο χάρτη περιγράφεται ως «αμφίβολη και έρημη γη») και την Μίνας Μόργκουλ, να αλλάζει χέρια περισσότερες από μια φορές, μπορεί να θεωρηθεί ως η διαδοχική κατάκτηση και απώλεια εδαφών μεταξύ Ισλάμ και Δύσης: «μια άμεση αναλογία επαφής αιώνων κατά μήκος ενός μεταβαλλόμενου συνόρου, που διασχίζεται και προς τις δυο κατευθύνσεις από πολέμους και εισβολές» . (Για παράδειγμα η Σικελία, η Μάλτα, η νότια Ιταλία, η Άκρα, η Ιερουσαλήμ). Τέλος, τα αποκαλούμενα «Μαύρα Χρόνια/Καταραμένα Χρόνια» κατά την «Δεύτερη Εποχή» (που προηγούνται των γεγονότων του ΑΤΔ), όταν ο Σάουρον κυβερνούσε στο μεγαλύτερο μέρος της Μέσης-Γης πριν ανατραπεί από την Τελευταία Συμμαχία, αντιστοιχούν απλά με την προηγούμενη ισλαμική κυριαρχία στη Μεσόγειο, περιλαμβανόμενης της 700 ετών κατοχής της Ισπανίας από τους Μαυριτανούς.

Όπως αναφέρθηκε νωρίτερα, η μαυρότητα των ορκ είναι πολλαπλά-σημαινόμενη: παραπάνω, η βρωμιά της φυσικής ακαθαρσίας και η βιομηχανική μόλυνση· εδώ, η ένδειξη της μεταφυσικής και φυλετικής μόλυνσης. Υπάρχει μια σημαντική μεταβολή εδώ από το Χόμπιτ, όπου στα όρκ (εκεί συνήθως αναφέρονται ως «γκόμπλιν») δεν τους έχει αποδοθεί χρώμα. Αντίθετα, στον ΑΤΔ το σκοτάδι των ορκ τονίζεται διαρκώς ώστε να επισημαίνει συνεχώς στον αναγνώστη τη θέση τους στη διχρωματική αισθητική/ηθική/μεταφυσική τάξη, στην οποία το λευκό καλό, λευκό δέρμα, λευκή ομορφιά, λευκοί άνθρωποι, λευκές χώρες, λευκή θρησκεία και μια λευκή βορειοδυτική αντίσταση είναι απέναντι στο μαύρο κακό, το μαύρο δέρμα, τη μαύρη ασχήμια, τα μαύρα μη-πρόσωπα, τις μαύρες χώρες, τη μαύρη διαβολικότητα και τα μαύρα νοτιοανατολικά.

Στο σημείο αυτό όμως, πρέπει να λάβουμε υπόψιν μια τελευταία υπεράσπιση υπέρ του Tolkien που μπορεί να γίνει σύμφωνα με τις παρακάτω γραμμές. Η μαυρότητα των ορκ, μπορεί να λεχθεί, δεν συνδέεται με κανένα τρόπο με τους σκουρόχρωμους ανθρώπους, αλλά είναι απλά συμβολική, ένας αντικατοπτρισμός του παραδοσιακού ευρωπαϊκού (συγκεκριμένα αγγλικού) χρωματικού συμβολισμού. Ως τέτοιος, δεν θα πρέπει να θεωρηθεί ως ένδειξη φυλετικών θέσεων προς μη λευκούς που ζουν στη γη (αντίθετα από τη Μέση-Γη), ως μεταφυσική αλλά όχι φυσική, οντολογική παρά βιολογική. Αυτή η άποψη συνοψίζεται από τον Walter Scheps:

«Αν και ο Tolkien, όπως όλοι οι συγγραφείς, είναι υπόλογος για το έργο του, η ευθύνη του, αντίθετα από εκείνη των περισσότερων άλλων συγγραφέων, δεν εκτείνεται πέρα από αυτή τη δημιουργία.  Μπορούμε να περιμένουμε η Μέση-γη να είναι εσωτερικά συναφής, αλλά δεν μπορούμε να περιμένουμε από αυτή να συμμορφώνεται με σημαντικές ανθρώπινες αξίες… ψάχνοντας στη δική μας εμπειρία για επιβεβαίωση, θα ήταν το ίδιο διεστραμμένο όσο και μάταιο. Μόλις κατανοήσουμε αυτή τη διάκριση, δεν χρειάζεται να ανησυχούμε πλέον για το γεγονός πως τα κακά όντα του Tolkien είναι μαύρα (ορκ), μιλούν ασύνταχτα, αγγλικά της κατώτερης τάξης (τρολ), έρχονται από το νότο και την ανατολή (και τα ορκ και τα τρολ)».

Παρόμοια ο C. S. Lewis επιπλήττει εκείνους τους αναγνώστες του ΑΤΔ που «φαντάζονται πως είδαν μια άκαμπτη διαχωριστική γραμμή μεταξύ μαύρων και λευκών ανθρώπων». Και ο Lee Rossi σε μια μονογραφία ειδικά πάνω στη «πολιτική της φαντασίας» στον Tolkien και στον Lewis, δεν κάνει καμιά αναφορά καθόλου σε κάποια πιθανότητα ρατσισμού στην κοσμοθεωρία του ΑΤΔ, αν και κατηγορεί ελαφρά τον Lewis για «τη βρετανική κοινή προκατάληψη, που ‘αυτός’ δείχνει εναντίον των ‘μαυριδερών’». (Ο Lewis, μέλος και αυτός των Inklings μαζί με τον Tolkien, δημιούργησε μια σειρά εφτά παιδικών βιβλίων, Τα Χρονικά της Νάρνια, στα οποία οι [Άγγλοι] Ναρνιανοί αντιμετωπίζουν [Μουσουλμάνους] Καλορμένιους, που λατρεύουν ένα θεό, τον Τας, που χαρακτηρίζεται από τον Lewis ως Σατανάς. Η αποτυχία του Rossi να δει οτιδήποτε ρατσιστικό, ή ηθικά καταδικαστέο, σχετικά με αυτή την απεικόνιση ενός πολιτισμού, πέρα μια ατυχή «προκατάληψη εναντίον «μαυριδερών’» [από μόνη της μια ενδεικτική διατύπωση], είναι μέρος του προβλήματος που διαπίστωσα).

Θεωρώ πως τα στοιχεία που ήδη παρατέθηκαν θα πρέπει να είναι αρκετά για να δείξουν την αβασιμότητα αυτής της υποκριτικής διάκρισης μεταξύ των κατοίκων της Μέσης-Γης και εκείνων του δικού μας κόσμου: οι ιστορικές και  γεωγραφικές αντιστοιχίες, ο χαρακτηρισμός των Σάουθορν και των Ίστερλινγκ, η παρομοίωση των μαύρων ανθρώπων με «ημι-τρολ» και η κυριολεκτική (μη συμβολική» περιγραφή των ορκ ως «σχιστομάτικων». Επιπλέον, υπάρχει το παρακάτω ενδεικτικό απόσπασμα στην ιδιωτική αλληλογραφία του Tolkien, από μια επιστολή σχετικά με ένα (στη συνέχεια εγκαταλειμμένο) κινηματογραφικό σενάριο για τον ΑΤΔ:

«Τα Ορκ είναι κατηγορηματικό πως αποτελούν διαφθορά της «ανθρώπινης» μορφής που βλέπουμε στα Ξωτικά και τους Ανθρώπους. Είναι (ή ήταν) σκυφτά, χοντρά, πλακουτσομύτικα, κιτρινιάρικα, με πλατιά στόματα και με σχιστά μάτια: στη πραγματικότητα εκφυλισμένες και απεχθείς (για τους Ευρωπαίους) εκδοχές των λιγότερο όμορφων μογγολοειδών».

Έτσι οραματίστηκε ο Tolkien τα ορκ: απεχθείς και εκφυλισμένους Μογγόλους! Στο μυαλό μου, αυτό δείχνει πέρα από κάθε λογική αμφιβολία την ουσιαστικά ανθρώπινη φύση των ορκ, και γκρεμίζει πλήρως την προσποίηση πως καμιά γήινη προέκταση δεν μπορεί να σχηματιστεί από τον χαρακτηρισμό τους στη Μέση-Γη. Η αντίθεση μιας συμβολικής και μιας φυλετικής μαυρότητας είναι, υπό μια έννοια παραπλανητική, επειδή για τους χαρακτήρες του Tolkien μπορεί να ειπωθεί, η οντολογία συνοψίζει τη φυσιολογία. «Τα μέσα τους είναι απέξω», λέει ο C. S. Lewis για τους χαρακτήρες του Tolkien, σε μια αφελώς αποκαλυπτική κρίση. Για τα μαύρα ορκ το φυσικό και το μεταφυσικό συγχωνεύονται, όπως θα ήταν και τους μη λευκούς υπανθρώπους που συνάντησε η επεκτεινόμενη Ευρώπη. (Ο Cedric Robinson επισημαίνει κάτι που είναι σχετικό στο σημείο αυτό, πως το Ισλάμ πάντοτε «συνδέονταν στενά στο ευρωπαϊκό μυαλό με τους αφρικανικούς και Μαύρους λαούς», όπως δηλώνει το ίδιο το όνομα «αράπης» (blackamoor). Και όλες οι υποτιθέμενα διαφορετικές φυλές των ανθρωποειδών όντων στη Μέση-Γη είναι στην ουσία πραγματικά άνθρωποι. «»Πλαγίως», στο Σεμιτικό δεύτερο επίπεδο, αυτό το παραδέχεται ο Tolkien δηλώνοντας στον ΑΤΔ πως «τα Χομπιτ είναι συγγενείς μας». Αλλά το σημαντικότερο, γίνεται ακούσια παραδεκτό από την αποκάλυψη πως η διασταύρωση (η παραδοσιακή ένδειξη της συμμετοχής σε ένα είδος) είναι δυνατή «κάθετα», μεταξύ των επιπέδων. Αναφέρεται παραπάνω από ένας συνδυασμός ανθρώπου-ξωτικού, δημιουργώντας, όπως σημειώθηκε νωρίτερα, ανθρώπους ευγενούς αίματος, και ο Tolkien παραδέχεται πως: «τα Ξωτικά και οι Άνθρωποι είναι εμφανώς με βιολογικούς όρους μια φυλή, γιατί δεν θα μπορούσαν να ενωθούν και να δημιουργήσουν γόνιμους απογόνους». Αντίστοιχα, μεταξύ των πρώτων αγγελιοφόρων της απειλής της Μόρντορ στο ίδιο το Σάιρ είναι ένας «αλλήθωρος κακότροπος» Νότιος και ένας «μελαμψός Μπριλαντιανός» που ο Φρόντο και η συντροφιά του συναντούν στο πανδοχείο στο Μπρι, αποδεικνύεται αργότερα πως είναι «ημι-ορκ και γκομπλινάνθρωποι».

Είναι η διακριτή ύπαρξη αυτής της βιολογικής/φυλετικής διάστασης της μαυρότητας που στηρίζει την «μελαμψότητα» ως δείκτη κακού. Αν η μαυρότητα ήταν απλά συμβολική για τον Tolkien (όπως είναι στη περίπτωση των Μαύρων Καβαλάρηδων, που απλά είναι δαιμονοποιημένοι λευκοί άνδρες: έτσι, με το όραμα που λαμβάνει μέσω του Δαχτλιδιού, ο Φρόντο αντιλαμβάνεται πως έχουν «λευκά πρόσωπα», τότε η φυσική επιμιξία δεν θα είχε τη σημασία που έχει – θα ήταν πρακτικά αδύνατη. Αλλά αν τα ορκ είναι πράγματι ανθρώπινα, τότε είναι απόλυτα λογικό που ο Δεντρογένης ήταν τρομοκρατημένος με αυτό που ουσιαστικά είναι φυλετική επιμιξία, επιγαμία. «Αυτό είναι μαύρο κακό!» δηλώνει, με την αυθεντική αγανάκτηση κάθε Νότιου ρατσιστή, Αφρικάνερ ή Ναζιστή. Η απειλή που ενσαρκώνουν έτσι τα ορκ είναι επίσης και εκείνη της φυλετικής μόλυνσης.

VI

Μόλις αφαιρεθεί το επίστρωμα της φαντασίας, η τοποθεσία επιγειοποιείται και μόλις τα ορκ αναγνωριστούν ως ανθρώπινα, τότε όλα τα κλασικά θέματα της Δυτικής ρατσιστικής σκέψης γίνονται άμεσα ορατα. Η αισθητική κρίση του Tolkien για τους Μογγόλους και τα ορκ απλά επναλαμβάνει την αισθητική ταξινόμηση του Meiner για τις φυλές και την ακόμη παλιότερη μεσαιωνική ιεραρχία: «Η φιγούρα που εξυμνείται στα μεσαιωνικά ρομαντικά μυθιστορήματα αντιστοιχούν στα ελληνικά αγάλματα, η φυσιογνωμία ήταν σημαντική και ένα ‘δέρμα εκτυφλωτικού λευκού χρώματος’ χαρακτήριζε την πραγματική ομορφιά. Μια τέτοια ομορφιά συμβόλιζε το καλό, ενώ η μαυρότητα, το χαμηλό ανάστημα και ένα δυσανάλογο σώμα σήμαινε ασχήμια και κακό. Παρόμοια, οι Γερμανοί ρατσιστές του 20^ου αιώνα θα συνέκρινε τους Άριους με τους σκούρους «πιθικάνθρωπους». Οι ίδιοι οι μαύροι, φυσικά, παραδοσιακά στη ρατσιστική σκέψη θεωρούνταν ως κοντά στους πιθήκους, και πιθανά ακόμη και με τάσεις να ζευγαρώνουν με ουρακοτάγκους. Συμβαδίζοντας με τα προηγούμενα, ο Tolkien περιγράφει ένα ορκ ως «ένα κοντό στραβοπόδαρο πλάσμα, πολύ φαρδύ με μακριά χέρια που κρέμονται σχεδόν στο έδαφος», ενώ στη πολιορκία του Χελμς Ντιπ, μας λέγεται, πως τα ορκ «πηδούσαν πάνω [στα σκάλες] σαν πίθηκοι στα σκοτεινά δάση του Νότου». Ο φόβος των καθαρόαιμων ορκ για τον ήλιο έχε επίσης το προηγούμενο του στη σύγκριση ενός Γερμανού ανθρωπολόγου μεταξύ μιας ημερόβιας Άριας και μιας νυκτόβιας μη Άριας φυλής.

Επιπλέον, αυτές οι παραδοσιακές ρατσιστικές ήταν, στο αποκορύφωμα του ευρωπαϊκού ιμπεριαλισμού κατά το γύρισμα του αιώνα, φυσικά ενισχυμένες από το τρόμο αντιαποικιακών εξεγέρσεων, οι οποίες θα έπαιρναν το χαρακτήρα φυλετικών πολέμων. Ο V. G. Kiernan περιγράφει το φόβο των Ευρωπαίων για το «Κίτρινο Κίνδυνο» μετά την επανάσταση των Μπόξερ: «’ο κόσμος έβλεπε οράματα Κινέζων να κατακτούν το κόσμο’… η Κίνα συχνά αντιμετωπίζονταν σαν μια αχανής μυρμηγκοφωλιά, και τα μυρμήγκια στρατιώτες ήταν ακριβώς ότι απαιτούσαν οι τεράστιοι υπέρ-εκπαιδευμένοι για να αναπτυχθούν πλήρως. Παρόμοιοι φόβοι υπήρχαν για έναν τεράστιο μαύρο στρατό». Οι εικόνες αυτές σίγουρα επηρέασαν τον  Tolkien καθώς ενηλικιώνονταν στην Ευρώπη των αρχών του 20^ου αιώνα, αλληλοεπιδρώντας με την μεσαιωνική αντίληψη για το Ισλάμ για να δημιουργήσει τις στρατιές του από μαύρα κα σχιστομάτικα (δηλ. κίτρινα) ορκ, που λατρεύουν τον διαβολικό Σάουρον και αναφέρονται εμφατικά για τους Δυτικούς εχθρούς τους ως «Λευκόδερμοι». Ούτε και η ισλαμική σχέση ήταν απόλυτα μεσαιωνική. Ο ιμπεριαλισμός στο γύρισμα του αιώνα έβλεπε το Ισλάμ με παρόμοιο τρόπο:

«Η επίθεση στο Ισλάμ έγινε όσο σφοδρή μπορούσε να γίνει και τα επιχειρήματα του Μεσαίωνα αναστήθηκαν με επικαιροποιημένες υπερβολές. Τα ισλαμικά ιερά τάγματα…παρουσιάζονταν ως ένα δίκτυο επικίνδυνων οργανώσεων υποκινούμενων ένα βάρβαρο μίσος για το πολιτισμό…. Ο Παν-Ισλαμισμός ήταν ένας εύκαιρος μπαμπούλας με τον ίδιο τρόπο και την ίδια στιγμή που ήταν και ο Κίτρινος Κίνδυνος. Κάθε αντι-ιμπεριαλιστική εκδήλωση, ακόμη και αν ξεπηδούσε από καθαρά τοπικά συναισθήματα, αποδίδονταν στον παν-ισλαμισμό. Η ίδια η λέξη υποδήλωνε μια προσπάθεια κυριαρχίας, μια ιδεολογία επιθετικότητας, μια συνωμοσία σε παγκόσμιο επίπεδο. Χάρη στο λαϊκό τύπο, στη λαϊκή λογοτεχνία και στα παιδικά βιβλία, η άποψη αυτή διαπερνούσε τη μεγάλη μάζα των ευρωπαϊκών μυαλών, και δεν ήταν δίχως επίδραση μεταξύ των ίδιων των ακαδημαϊκών».

Σε μια σημαντική αναθεωρητική ανάγνωση του ΑΤΔ, οι  Robert Giddings και Elizabeth Holland έχουν αναφέρει πως το βιβλίο είναι πολύ πιο βαθιά επηρεασμένο από την κατανάλωση από το Tolkien των τότε δημοφιλών μυθιστορημάτων του John Bucham, H. Rider Haggard και άλλων, παρά των μυθολογικών πηγών που αναφέρονται τυπικά και πως η «παγκόσμια συνωμοσία» των Τριάντα Εννέα Σκαλοπατιών (1915) επαναλαμβάνεται πρακτικά σε πολλές λεπτομέρειες το ΑΤΔ. Αλλά παραδόξως (αν και ακολουθώντας την γενική κριτική μυωπία πάνω στο φυλετικό ζήτημα που περιέγραψα παραπάνω), αποτυγχάνουν να συσχετίσουν τον αντισημιτισμό του Buchan στο βιβλίο με τις θεωρίες για την «εβραϊκή συνωμοσία» που τα πλαστά Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών που εξαπλώνονταν σε ολόκληρη την Ευρώπη εκείνη την περίοδο· ούτε επισημαίνουν πουθενά στο βιβλίο τους πως η θεωρία «παγκόσμιας συνωμοσίας» του Tolkien είναι παρόμοια φυλετική σε χαρακτήρα. Και προερχόμενη εν μέρει, θα έλεγα, από τις παράλληλες απόψεις που αναφέρθηκαν παραπάνω.

Ο κίνδυνος όμως δεν ήταν απλά εξωτερικός: «Ο φόβος που στοίχειωνε τη φυλετική σκέψη μετά τα μέσα του 19^ου αιώνα ήταν εκείνος του εκφυλισμού». Καθώς η καθαρότητα, εξ ορισμού, είναι πάντα σε κίνδυνο («Το κακό αίμα διώχνει το καλό», έλεγε μια ρατσιστική βιολογικοποίηση του νόμου του Gresham), ο διαρκής κίνδυνος θα είναι εκείνος ενός μειούμενου αριθμού καθαρόαιμων λευκών που πνίγονται από μια μαύρη παλίρροια. Αυτή ήταν πρακτικά μια από τις βασικές ρατσιστικές ανησυχίες στην Ευρώπη και στην Αμερική στο γύρισμα του αιώνα. Το Δοκίμιο Πάνω στην Ανισότητα των Ανθρώπινων Φυλών του Gobineau τελείωνε με την προειδοποίηση πως εξαιτίας της φυλετικής επιμόλυνσης: «Το λευκό είδος θα εξαφανιστεί από το σημείο αυτό και μετά από το πρόσωπο της γης». Επιπλέον, υπάρχει μια συγχώνευση εδώ με ταξικά ζητήματα, με δεδομένη τη προαναφερθείσα «φυλετική» εικόνα της λευκής εργατικής τάξης. Έτσι ο Francis Galton, ο ιδρυτής της ευγονικής, ανησυχούσε εξαιτίας των υψηλών ποσοστών αναπαραγωγής «κακών γενιών», το μέλλον της Βρετανίας ήταν σε κίνδυνο. Παρόμοια, στις Ηνωμένες Πολιτείες κατά τη περίοδο μετά τον 1^ο ΠΠ, ο πολυγραφότατος και επιδραστικός Theodore Stoddard προειδοποιούσε για τον κατακλυσμό των Βόρειων από κατώτερες αλλά πολύ πιο γόνιμες φυλές και (σε μια φράση που θα μπορούσε να είναι κομμένη και ραμμένη για τον ΑΤΔ) επισήμανε πως: «Σήμερα οι μικροί σκούροι τύποι στην Αγγλία αυξάνονται σημαντικά με κάθε γενιά. Οι μελαμψοί ‘κόκνι’ είναι μια αναζωπύρωση της πρωτόγονης Μεσογειακής γενιάς…». Βλέπουμε εδώ μια εμφατική δήλωση της αλληλοεπικάλυψης της τάξης και της φυλής που έχω αναφέρει είναι το στήριγμα της πολλαπλής ταυτότητας των ορκ.

Έτσι τόσο από την απειλή της εξωτερικής εισβολής και από την απειλή της εσωτερικής εξασθένισης και εκφυλισμού, η λευκή Ευρώπη ήταν σε κίνδυνο. Και αυτή φυσικά είναι η κυρίαρχη εικόνα του ΑΤΔ. Σκεφτείτε πόσο συχνά ζωγραφίζεται η εικόνα του λιγοστού και διαρκώς μικρότερου αριθμού των υπερασπιστών του πολιτισμού της Μέσης-Γης, αντίθετα από τους τεράστιους, κυριολεκτικά απροσδιόριστους αριθμούς των βαρβάρων (ορκ, Σάουθορν, Ίστερλινγκ, κλπ). Ο φόβος της «φυλετικής μίξης», όπως έχουμε δει, εκδηλώνεται τόσο στους εκφυλισμένους ανθρώπους του ΑΤΔ – οι «ζητιάνοι», οι «σχιστομάτηδες και μαυροπρόσωποι» «ημι-ορκ» που απειλούν το (φυλετικά καθαρό) Σάιρ – και στα δυσοίωνα εξελιγμένα ορκ – τα «μισο-ορκ και τους γκομπλινάνθρωπους που γέννησε η βρομερή τέχνη του Σάρουμαν, που δεν ζαρώνουν μπροστά στον ήλιο». Η παρακμή της Γκόντορ εξηγείται εν μέρει από την ανάμιξη του αίματός τους με εκείνο κατώτερων ανθρώπων και εν μέρει από την κοινή αδυναμία αναπαραγωγής. Ο Φάραμιρ προειδοποιεί: «Ο Εχθρός αυξάνεται και εμείς μειωνόμαστε. Είμαστε ένας αποτυχημένος λαός, ένα φθινόπωρο δίχως άνοιξη…. Άκληροι λόρδοι κάθισαν σε αρχαίες αίθουσες χαζεύοντας οικόσημα».

Ενώ από την άλλη, φυσικά, υπάρχει η φανταστική αναπαραγωγική ικανότητα των ορκ και των συμμάχων τους. όταν ο Φρόντο κάθεται στο Κάθισμα των Οραμάτων έχει ένα όραμα των «Ομιχλώδων Βουνών… να κατακλύζονται σαν μυρμηγκοφωλιές: ορκ έβγαιναν από χιλιάδες τρύπες», ενώ «μακριά στην Ανατολή, Άνθρωποι κινούνταν διαρκώς». Στη μάχη του Χελμς Ντιπ, «οι ορδές της Ίζενγκαρντ βρυχιόνταν σαν ωκεανός», «πολυάριθμοι σαν μυρμήγκια». Σκοτώνονται κατά εκατοντάδες αλλά δεν έχει σημασία: «Ο εχθρός μπροστά τους έμοιαζε να αυξήθηκε αντί να μειωθεί». Στην Πολιορκία της Γκόντορ, απαιτείται σχεδόν όλη η δύναμη των υπερασπιστών για να νικήσουν έναν στρατό από τη Μόρντορ: «και ωστόσο ήταν ένας μόνο και όχι ο μεγαλύτερος από τους στρατούς που έστειλε η Μόρντορ». (Σημαντικό είναι πως η τελική ήττα του μαύρου φυλετικού κινδύνου που αποτελεί ο Σάουρον και τα ορκ συμβολίζεται και από το γεγονός πως τα παιδιά του Σάιρ που γεννήθηκαν τη νικηφόρα χρονιά του 1420 έχουν «πλούσια χρυσά μαλλιά που πριν ήταν σπάνια ανάμεσα στα χόμπιτ» – ένα σύμβολο Αριανοποίησης – και από τη μακριά λίστα παιδιών που ο Φρόντο προβλέπει για τον Σαμ και την Ρόουζ. Η φυλή είχε σωθεί).

Αυτό που έκανε ο Tolkien δημιουργώντας τον ΑΤΔ είναι έτσι να βασιστεί σε ένα ισχυρό σύμπλεγμα εικόνων και φόβων που, αν και ιδιαίτερα κυρίαρχα στο πρώιμο κομμάτι του αιώνα αυτού, πάει πολύ πιο πίσω και πιο βαθιά στις δομές του «πολιτικού ασυνείδητου» της λευκής αστικής Δυτικής ψυχής. Αυτό, εν μέρει, είναι αυτό που δικαιολογεί την «φυσικότητα» της αφήγησης ακόμη και στην υπερφυσικότητα της. Οι παράξενες καταστάσεις του ΑΤΔ δεν μας προκαλούν κάποιο προβληματισμό επειδή, σε ένα βαθύ επίπεδο, είναι απόλυτα οικείες. Γιατί δημιουργεί μια εικόνα που έχουμε δει ήδη πολυάριθμες φορές: ο λευκός πολιτισμός πολιορκείται από τη μαύρη βαρβαρότητα. Είναι ταυτόχρονα η ολιγάριθμη αριστοκρατία περικυκλωμένη από τον όχλο που στριγκλίζει, οι αποικιοκρατικός θύλακας που είναι στα πρόθυρα του να κατακτηθεί από εξεγερμένους ιθαγενείς, η Χριστιανική Δύση ενάντια στις ορδές των Σαρακηνών, των Τούρκων, των Μογγόλων. Αυτό εξηγεί γιατί υπάρχουν τόσα πολλά ορκ: η ίδια τους η ταυτότητα βασίζεται στη πληθώρα τους.

VII

Και αυτό μας φέρνει σε αυτό που από μια έννοια είναι η κορύφωση του ΑΤΔ: η τελική λύση στο πρόβλημα των ορκ. Μετά από όλη την προηγούμενη ανάλυση, δεν θα πρέπει να είναι μεγάλη έκπληξη αν αποκαλύψω πως ο πολύ γνωστός συγγραφέας του 20^ου αιώνα που παρέθεσα στην αρχή, που οι απόψεις του για τους Άριους περιγράφουν τόσο καλά την φυλετική ιεραρχία της Μέσης-Γης είναι ο Adolf Hitler, και πως το απόσπασμα είναι από το Mein Kampf. Σε μια επιστολή που έγραψε προς το γιό του το 1941, ο Tolkien θα υποστήριζε πως, «Υπάρχει πολύ περισσότερη δύναμη (και αλήθεια) από ότι φαντάζονται οι αδαείς άνθρωποι στο ‘Γερμανικό’ ιδανικό», και συνέχισε αποδοκιμάζοντας την «διαστροφή» και «κακοδιαχείριση» αυτού του «ευγενούς βόρειου πνεύματος» από τον Hitler, που ο ίδιος είχε «προσπαθήσει να δείξει στη πραγματική του λάμψη». Αλλά πόσο «κακοδιαχείριση» ήταν, με δεδομένη την ίδια την φυλετική ανάλυση της γλώσσας, της κουλτούρας και της προσωποσύνης στον ΑΤΔ; Φυσικά δεν ισχυρίζομαι πως ο Tolkien ήταν Ναζί. Η θέση μου είναι αντίθετα πως οι φυλετικές φαντασιώσεις του Hitler δεν ήταν προσωπικό χαρακτηριστικό, αλλά αναπτύχθηκαν από μια κεντρική παράδοση μέσα στην ευρωπαϊκή σκέψη, και πως το βιβλίο του Tolkien είναι το ίδιο πλήρως εντοπισμένο μέσα στη παράδοση αυτή. Και, ανάλογα, τελειώνει με τη δική του τελική λύση.

Η γενοκτονία των ορκ είναι, φυσικά, μέρος της μεγάλης νίκης επί του Σάουρον και της Μόρντορ. Όμως το να υποστηρίξεις στον μέσο αναγνώστη του βιβλίου πως αυτό τελειώνει με ένα τεράστιο έγκλημα, ο ισχυρισμός  θα αντιμετωπίζονταν με απόλυτη αμηχανία. Το σκότωμα των ορκ δεν παράγει κάποια ηθική ανησυχία (είτε για τους Συμμάχους ή για την τεράστια πλειοψηφία των αναγνωστών και των κριτικών) επειδή, φυσικά, τα ορκ έχουν αποπροσωποποιηθεί επιτυχώς από τον Tolkien, παρουσιαζόμενα ως οντολογικά μηδενικά. Η πένα εδώ προετοιμάζει το δρόμο για το σπαθί. Πράγματι, θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει την θέση πως ο ΑΤΔ θα πρέπει να είναι υποχρεωτικό ανάγνωσμα για μαθήματα στην βιβλιογραφία της γενοκτονίας, επειδή ακριβώς λόγω της αναγνωρισμένης «πραγματικότητας» της Μέσης-Γης, γίνεται εφικτό να δεις, σε μια συνοπτική επισκόπηση, την κατασκευή μιας επιστημολογίας που κάνει το μαζικό φόνο δυνατό.

Πως έγινε αυτό; Για αρχή, είναι η άρνηση της ιστορίας και της γεωγραφικής ρίζας των ορκ – θα μπορούσε σχεδόν να πει κανείς η άρνηση χρόνου και τόπου. Η πυκνότητα των λεπτομερειών και οι παραπομπές που προσφέρουν στη Μέση-Γη την στερεότητα και τη πραγματικότητα της παραλείπονται εσκεμμένα για τα ορκ συμβαδίζοντας με την οντολογική τους ρηχότητα. Φυσικά δεν υπάρχουν γενεαλογικοί πίνακες, μαρτυρίες κουλτούρας και ιστορίας, καμιά ετυμολογική υπόθεση για τις γλώσσες τους, κανένας χάρτης για την περιοχή τους. τα ορκ ορίζονται απλά μέσω άρνησης, ως ο αντίποδας στη λευκή κουλτούρα και πολιτισμό.

Υπάρχει μια διαφωτιστική αντίθεση στο σημείο αυτό με τα «γκόμπλιν» του Χομπιτ, που έχουν εθνική επικράτεια («Όρος Γκραμ»), ηγέτες («ο βασιλιάς Γκόλφιμπουλ», «ο Μπολγκ του Βορρά»), «πόλεις, αποικίες και οχυρά», και μια πρωτεύουσα, «το μεγάλο βουνό Γκούνταμπαντ στο Βορρά». Εξαιτίας της συμβολικής σημασίας που θα αποκτούσαν τα ορκ για τον Tolkien, όλα αυτά εξαφανίζονται μέχρι την εποχή του ΑΤΔ: ακούμε για «μυρμηγκοφωλιές» αντί για πόλεις, ούτε το Όρος Γκραμ ή η Γκούνταμπαντ μπορούν να βρεθούν στους χάρτες της Μέσης-Γης, και τα ορκ δεν περιγράφονται πλέον ως κυρίαρχος (αν και απεχθής) λαός αλλά είναι απλά οι σκλάβοι του Σάουρον και του Σάρουμαν. Η εννοιολογική μετατόπιση είναι συγκρίσιμη με την αλλαγή στη περιγραφή των μαύρων Αφρικανών που απαιτούνταν από την εμφάνιση του Διατλαντικού Εμπορίου Σκλάβων· μια ρεβιζιονιστική ιστοριογραφία αναπτύχθηκε στην οποία η γνώση του Αρχαίου Κόσμου για τη Νουβία και την Αίγυπτο μπορούσε να διαγραφεί και η Αφρική και οι κάτοικοι της να αναδημιουργηθούν:

«η πιο σημαντική από τις εξολοθρεύσεις του παρελθόντος του Νέου Κόσμου ήταν αυτή που επηρέασε τον Αφρικανό…. Ο «Νέγρος», δηλαδή το μαύρο χρώμα, ήταν ταυτόχρονα μια άρνηση του Αφρικανού και μια ενότητα της αντίθεσης στο λευκό. Η κατασκευή του Νέγρου, αντίθετα από τους όρους Αφρικανός, Μαυριτανός ή «Αιθίοπας» δεν δήλωνε κάποια θέση στο χρόνο, δηλαδή ιστορία ή χώρο, δηλαδή έθνο- ή πολιτικό-γεωγραφία. Ο Νέγρος δεν είχε πολιτισμό, καμιά κουλτούρα, καμιά θρησκεία, καμιά ιστορία, κανένα τόπο και τέλος καμιά ανθρωπιά που απαιτούσε να ληφθεί υπόψιν».

Όπως και με τους Μαύρους, το ίδιο και με τα ορκ. Παρομοίως, στους χάρτες της Μέσης-Γης, το Ρουμ και η Χαράντ δεν απεικονίζονται σα να έχουν εσωτερικά χαρακτηριστικά – πόλεις, πρωτεύουσες, πολιτισμούς – αλλά είναι απλά χωρικές τοποθεσίες. Στις ευρωκεντρικές χαρτογραφίες της πρώιμης αποικιοκρατίας, οι άδειοι αυτοί χώροι σήμαιναν το άγνωστο, αλλά ο Tolkien ως παντογνώστης υπο-δημιουργός δεν μπορεί να ισχυριστεί τέτοια άγνοια. Στη περίπτωση αυτή, οι λευκοί χώροι σημαίνουν τον αν-ανθρώπινο χαρακτήρα αυτών των χωρών, ένα σήμα προς τον αναγνώστη πως δεν χρειάζεται να δώσουμε σημασία στις αξιώσεις τους. Γιατί αν υπήρχε μια προσφερόμενη ιστορία, τότε θα ήταν φυσικό να ζητήσουμε την δική τους εκδοχή για το ποιοι ήταν οι λόγοι για αυτό το πόλεμο. Γκοντοριανός επεκτατισμός; Θηριωδίες των Ξωτικών εναντίον των Ίστερλιγκ; Το ζήτημα φυσικά είναι πως δεν θα μάθουμε ποτέ, γιατί η δομή της ίδιας της αφήγησης αποκλείει το τεθούν αυτά τα ερωτήματα. Με ανάλογο τρόπο, η άγνοια μας το για την γλώσσα των ορκ, και η αδιαφορία του Tolkien να μεταφράσει, σημαίνει πως δεν είμαστε σε θέση να αξιολογήσουμε από μόνοι μας τα «ορνιθοσκαλίσματα» και τα «άθλια σύμβολα» στο γκοντοριανό άγαλμα, που προκάλεσε τόση απέχθεια στον Φρόντο. Ποιος ξέρει τι θα έλεγαν ίσως; «Γκάνταλφ, τράβα σπίτι σου!», «Κάτω ο γκοντοριανός ιμπεριαλισμός», «Ο Μπολγκ ζει!», «Τέλος στο απαρτχάιντ στη Μέση-Γη!». Ο Tolkien μας λέει τι να αισθανθούμε δίχως να μας δίνει τα στοιχεία.

Και αυτό ισχύει γενικότερα για τον ευρύτερο χαρακτηρισμό των ίδιων των ορκ. Ένα αξιοσημείωτο σημείο με τον ΑΤΔ, με δεδομένη την παντοδυναμία του Tolkien ως δημιουργού και αφηγητή, είναι πως κατορθώνει τις εικόνες του σχεδόν αποκλειστικά μέσα από την επίκληση αρνητικών συσχετίσεων παρά από την παράθεση χειροπιαστών πράξεων. Ο αναγνώστης τελειώνει τον ΑΤΔ «ξέροντας» πως τα ορκ είναι κακά, αλλά θεωρώ πως ο μέσος άνθρωπος θα δυσκολεύονταν ιδιαίτερα να παρουσιάσει μια ικανή λίστα από κακές πράξεις που έκαναν. Είναι ο τονισμός το σημείου που υποστήριξα νωρίτερα: επειδή η οντολογία ανακεφαλαιώνει τη φυσιολογία, τα ορκ απλά πρέπει να είναι κακά – δεν χρειάζεται να κάνουν κάτι. «Ξέρουμε» πως τα ορκ είναι κακά επειδή είναι μαύρα, άσχημα, σχιστομάτικα, κακοσχηματισμένα, πιθηκοειδή, άγρια, κλπ., και τέτοια πλάσματα είναι, τυπικά, αυτό που είναι το κακό. Το συμπέρασμα είναι ανεξάρτητο από – εντελώς αστήριχτο στη πραγματικότητα – κάθε πραγματολογική βάση.

Θυμηθείτε τα παρακάτω περιστατικά από τις πολλές συμπλοκές και μάχες της Μέσης-Γης. Δυο κρατούμενοι βασανίζονται για πληροφορίες και μετά εκτελούνται· ο ένας γδέρνεται και καρφώνεται σε ένα δέντρο, ο άλλος αποκεφαλίζεται και το κεφάλι του καρφώνεται σε ένα πάσσαλο. Επινοείται ένα όπλο που βάζει φωτιά στα θύματα του, κολλάει πάνω τους ώστε να μη μπορούν να το απομακρύνουν και τελικά τα καίει ζωντανά. Ανακοινώνεται πολιτική εκτέλεσης των παιδιών του εχθρού μόλις εντοπιστούν. Αυτοί που σκοτώνονται στη μάχη δεν θάβονται κανονικά· αντίθετα, τα σώματά τους σκυλεύονται, πετιούνται σε μαζικό τάφο και καίγονται. Τέλος, το σημαντικότερο, δεν επιτρέπεται στον εχθρό να παραδοθεί, αλλά πάντοτε καταδιώκεται και σκοτώνεται εν ψυχρώ.

Η βάναυση βαρβαρότητα των φονικών ορκ; Κάθε άλλο· αυτά είναι στη πραγματικότητα είναι οι καταγεγραμμένες πράξεις των Δυτικών Συμμάχων. Εγκλήματα πολέμου με κάθε λογική ερμηνεία του όρου. Οι θηριωδίες των ορκ, αντίθετα, σχεδόν πάντοτε είναι στην υποτακτική – τι θα έκαναν αν είχαν την ευκαιρία. Φυσικά όμως, δεν έχουν ποτέ την ευκαιρία, γιατί πάντα σφαγιάζονται έγκαιρά. Βλέπουμε στο σημείο αυτό την νοητική σχιζοφρένεια της συνάντησης της Δύσης με τη μη-Δύση: οι άγριοι πρέπει να εξολοθρευθούν ανελέητα πριν μπορέσουν να δείξουν την αγριότητα τους, αλλά φυσικά, αυτός ο αφανισμός είναι εντελώς διαφορετικός.

Η μοίρα των κολασμένων ορκ είναι ακόμη πιο χαρακτηριστική αν την αντιπαραθέσουμε με τη μοίρα του Γκόλουμ, έναν δράστη πολλαπλών φόνων. Στη διάρκεια της μακριάς του ζωής (παραπάνω από πέντε αιώνες, σύμφωνα με την Επιστροφή του Βασιλιά), το Γκόλουμ έχει σίγουρα σκοτώσει (και σε πολλές περιπτώσεις φάει) δεκάδες ανθρώπους (ή τουλάχιστον οντότητες με νοημοσύνη) και για αυτό θα έμοιαζε ως βασικός υποψήφιος για κάποια τελική δικαιοσύνη της Μέσης-Γης. Σε απάντηση όμως της άποψης του Φρόντο που ακολουθεί αυτή τη γραμμή – «είναι κακός σαν Ορκ…. Του αξίζει ο θάνατος» – ο  Γκάνταλφ, σε ένα μονόλογο που αναφέρεται συχνά ως απόδειξη της σημαντικής χριστιανικής ηθικής οπτικής του Tolkien, διαφωνεί και προτείνει οίκτο. Η ακαμψία των φυλετικών/ηθικών κατηγοριών του Tolkien, το αγεφύρωτο μεταφυσικό χάσμα μεταξύ προσώπων και ανθρωποειδών μη-προσώπων, δεν αποκαλύπτεται πουθενά πιο ξεκάθαρα από το γεγονός της επιβίωσης του Γκόλουμ. Η ουσία του ζητήματος είναι, προς σφάλμα του Φρόντο, είναι πως το Γκόλουμ δεν μπορεί ποτέ – ανεξάρτητα τι κάνει, ανεξάρτητα πόσους πολλούς ανθρώπους σκοτώνει – να είναι το ίδιο κακό σαν ένα ορκ λόγω φυλετικών λόγων. Όντας Σεμίτης, μπορεί πάντα να εξιλεωθεί πιθανώς, ενώ ένα νεογέννητο ορκ μπορεί να σκοτωθεί αμέσως με ελαφρά συνείδηση, επειδή όντας Χαμίτης, το κακό του είναι έμφυτο, υπαρξιακό. Έτσι ο Γκάνταλφ, τα ξωτικά και τα χόμπιτ χαρίζονται πολλές φορές στο Γκόλουμ, κάθε φορά προχωρώντας στο να διαπράξει κάποια νέα κατεργαριά. (Παρομοίως, στο μαζικό δολοφόνο και προδότη Σάρουμαν δίνονται πολυάριθμες ευκαιρίες να μετανοήσει).

Ο μέσος αναγνώστης δεν αντιλαμβάνεται αυτές τις ασυνέπειες, δεν αισθάνεται προβληματισμό από τη συστηματική σφαγή των ορκ, επειδή, όπως ανέφερα, ο Tolkien, με πολλούς τρόπους, απλά διηγείται εκ νέου μια παλιά ιστορία. Η φυλετικά διαφοροποιημένη δομή των ηθικών και των δικαστικών κωδίκων του ΑΤΔ απλά αναπαράγει πραγματικές ιστορικές γήινες νόρμες, που πάνε πίσω τουλάχιστον ως τις Σταυροφορίες, όπου «η ίδια συμπεριφορά, αντικειμενικά θεωρούνταν ως ‘κατατρεγμός’ όταν διαπράττονταν εναντίον των, και όχι όταν διαπράττονταν από τη πλευρά των, Χριστιανών». Παρόμοια, οι φανταστικές αναλογίες σκοτωμών και θανάτων στον ΑΤΔ – η συντροφιά στη Μόρια σκοτώνει δεκατρία ορκ με κόστος μια γρατζουνιά στον Σαμ, ο Μπόρομιρ σκοτώνει μόνος του είκοσι ορκ πριν υποκύψει, ο φριχτός διαγωνισμός για το ποιος θα σκοτώσει περισσότερα ορκ ανάμεσα στον Γκίμλι και τον Λέγκολας, που τελικά κερδίζει ο Γκίμλι με 42 έναντι 41 – είναι και οι δυο κανονιστικά αποδεκτές και εφικτές λογοτεχνικά  από την φυλετικά κωδικοποιημένη μη προσωποσύνη των ορκ. Δεν μας φαίνονται απεχθείς ή πρακτικά απίθανες, λόγω της απόλυτης συμφωνίας τους με βαθιά ριζωμένες εικόνες λευκής κατάκτησης έναντι μη-λευκών: οι λίγοι λευκοί άνδρες με τους οποίους ανατράπηκαν οι αυτοκρατορίες των Αζτέκων και των Ίνκας (μια «μεθυστική μνήμη» που ούτε «η Ισπανία ή η Ευρώπη λησμόνησαν ποτέ»), η ανωτερότητα των όλων εναντίον τόξων και βελών, η αυτοκρατορική φαντασία «περιπέτειας» στην οποία τολμηροί λευκοί εξερευνητές υπερνικούν τους πολυάριθμους αλλά κατώτερους ιθαγενείς, ο χαρακτηριστικά αναλώσιμος χαρακτήρας των αράβων, των ινδιάνων, των μιγάδων, των νέγρων, των κιτρινιάρηδων. Είναι, με λίγα λόγια, απλά οι ομόλογοι των μεγάλων αποικιοκρατικών σφαγών.

«Και τότε ολόκληρο το Ρόαν ξέσπασε σε τραγούδι, και τραγούδησαν καθώς έσφαζαν, γιατί η ευτυχία της μάχης ήταν πάνω τους». Η χαρωπή σφαγή της μη-Ευρώπης από την Ευρώπη, που ο ΑΤΔ εξυμνεί ξεκινά με τη μάχη ενάντια στο Ισλάμ:

«Περιγραφές μακελειού συνεχίζονται σε όλη τη διάρκεια της Σταυροφορίας…. Με τις κτηνωδίες που διαπράττονται ενάντια των Μουσουλμάνων δεν υπάρχει καμιά…έκφραση αποδοκιμασίας…. Οι Πράξεις επαναλαμβάνουν αυτά τα περιστατικά σχεδόν μονότονα: στην Αντιόχεια ‘σκότωσαν όλους τους Τούρκους και τους Σαρακηνούς που βρήκαν’… στην Αλ Μπαρά ο κόμης Σεν Ζιλ ‘σκότωσε όλους τους Άραβες, άνδρες και γυναίκες, μεγάλους και μικρούς’… στην Ιερουσαλήμ ‘οι άντρες μας βυθίστηκαν μέχρι τον αστράγαλο μέσα στο αίμα’…. Φαίνεται ξεκάθαρα πως οι δολοφόνοι το κάνουν αυτό εν ψυχρώ, αισθάνονταν για τους ανυπεράσπιστους άνδρες και γυναίκες που σκότωναν το ίδιο με το να ξεφορτώνονταν ποντίκια».

Βλέπουμε εδώ τους πραγματικούς προγόνους των παρασιτικών ορκ. Το μοτίβο όμως αυτό θα επαναλαμβάνονταν καθώς η Ευρώπη άρχισε να επεκτείνεται σε άλλες περιοχές. «Η αντίληψη της Ευρώπης για τον ‘ξένο’ βασίζονταν για πολλούς διαπλαστικούς αιώνες αποκλειστικά πάνω στον Αραβικό Κόσμο…. Δημιούργησε, και βασίζονταν πάνω σε, μια απόλυτη πεποίθηση πως είχαν δίκιο». Έτσι, στο Νέο Κόσμο: «Από την αρχή, οι άγριοι των πρόσφατα ανακαλυμμένων περιοχών αντιμετωπίζονταν σαν δημιουργία του διαβόλου· οι θρησκείες τους θεωρούνταν η θρησκεία του διαβόλου· και οι θεοί τους ως διάφορες μορφές του διαβόλου…. Με την στάση αυτή μικρή έκπληξη προκαλεί πως κάπου δεκαπέντε και είκοσι εκατομμύρια Ινδιάνοι σκοτώθηκαν  μετά τον ισπανικό εποικισμό της Αμερικής». Η αντίσταση απλά χειροτέρεψε τα πράγματα, επιβεβαιώνονταν την αγριότητα των ιθαγενών. Στην Ινδία, μετά τη καταστολή της Εξέγερσης των Σιπάι το 1857 από τους Βρετανούς, «υπήρξαν βάρβαρα αντίποινα. Για πρώτη φορά σε μια τέτοια κλίμακα, αλλά όχι τελευταία, η Δύση προσπαθούσε να υποτάξει την Ανατολή με το φόβητρο…. Κάποια από τα γεγονότα που έφτασαν μέχρι εμάς σήμερα είναι σχεδόν απίστευτα». Ή η Επανάσταση της Αϊτής: «Καμιά από τις αγριότητες των Αφρικανών που έχουν καταγραφεί οπουδήποτε δεν ξεπερνά κάποιες από τις πράξεις των Γάλλων στις προσπάθειες τους να ανακτήσουν τον έλεγχο του νησιού». Η ή συνέχεια της αντιμετώπισης του μη λευκού εχθρού κατά την επέκταση των ΗΠΑ προς τα δυτικά, από τις σφαγές του Πολέμου των Πικότ το 1637 ως τον «απλό κανόνα των κιτρινιάρηδων» στο Βιετνάμ: «ο μόνος καλός κιτρινιάρης είναι ένας νεκρός κιτρινιάρης… οι στρατιώτες πιστεύουν πως είναι όλοι τους άγριοι»· «Δεν ήμασταν στη πραγματικότητα στο Μάι Λάι για να σκοτώσουμε ανθρώπινα όντα. Είμασταν εκεί για να σκοτώσουμε την ιδεολογία που κουβαλιέται από – Δεν ξέρω. Πιόνια. Μάζες. Κομμάτια σάρκας. Η λίστα θα μπορούσε να επεκταθεί, αλλά η λογική είναι η ίδια. Μόλις τα θύματα απόπροσωποιούνταν, ο μαζικός φόνος γίνεται απλά η εκκαθάριση των ακαθαρσιών. Είναι ταιριαστό που το προτελευταίο κεφάλαιο του ΑΤΔ θα ονομάζονταν «Η Καταστροφή του Σάιρ», γιατί αυτή η εικόνα συλλαμβάνει ακριβώς την ουσία του εννοιολογικού εγχειρήματος που επιτυγχάνει το βιβλίο: η υποβάθμιση της γενοκτονίας σε απλή φυλετική υγιεινή (Rassenhygiene).

VIII

Ο Tolkien δήλωσε περισσότερες από μια φορές στα γραπτά του πως ο ΑΤΔ βασίζεται στη φιλολογία και στη γλώσσα. Έτσι σε μια επιστολή του λέει πως το ακαδημαϊκό και το λογοτεχνικό του έργο είναι «όλα το ίδιο και ουσιαστικά γλωσσολογικά σε έμπνευση…. Η επινόηση των γλωσσών είναι το θεμέλιο. Οι ‘ιστορίες’ δημιουργήθηκαν περισσότερο για να προσφερθεί ένας κόσμος στις γλώσσες παρά το αντίστροφο». Οι περισσότεροι κριτικοί δεν ξέρουν πως να το ερμηνεύσουν πέρα από το προφανές γεγονός πως το ίδιο το βιβλίο είναι γεμάτο από γλώσσες. Θέλω να κλείσω διατυπώνοντας μια υπόθεση που πιστεύω εξηγεί τόσο τον ισχυρισμό αυτό όσο και επιβεβαιώνει την εγκυρότητα της ανάλυσης που έγινε παραπάνω. Η πηγή μου εδώ είναι το εντυπωσιακά εικονοκλαστικό πρόσφατο βιβλίο του Martin Bernal για την καταγωγή του ελληνικού πολιτισμού, Μαύρη Αθηνά, ο πρώτος τόμος του οποίου έχει τον προκλητικό τίτλο Η Επινόηση της Αρχαίας Ελλάδας 1785-1985. Ο Bernal υποστηρίζει πως υπάρχει ένα «Άριο Μοντέλο» ιστορικής επεξήγησης που προέρχεται από τον «Άριο μύθο», και πως , σε ένα ορισμένο βαθμό, αυτό ακόμα έχει επιρροή στην Δυτική Ακαδημία. Λέει πως για το μεγαλύτερο μέρος των δυο τελευταίων χιλιετιών, η ευρωπαϊκή ακαδημία θεωρούσε δεδομένο πως η Αρχαία Ελλάδα χρωστούσε πολλά στον αιγυπτιακό και φοινικικό πολιτισμό. Αυτό – που αποκαλεί το Αρχαίο Μοντέλο – άρχισε να αμφισβητείται σοβαρά μόνο προς τα τέλη του 18^ου αιώνα, όχι, κατά την γνώμη του Bernal, εξαιτίας νέων στοιχείων, αλλά εξαιτίας της εμφάνισης του ευρωπαϊκού ρατσισμού και της αυξανόμενης ιδεολογικής σημασίας της δημιουργίας μιας υγειονομικής ζώνης μεταξύ της κρήνης αυτής του Δυτικού πολιτισμού και της μη λευκής Αφρο-Ασίας. Αυτό που ο Bernal αποκαλεί το Ακραίο Άριο Μοντέλο αρνήθηκε (εξαιτίας του αντισημιτισμού) ακόμη και την επιρροή των Φοινίκων, που θεωρούνταν Εβραίοι· αλλά το πιο «μετριοπαθές» μεταπολεμικό Άριο Μοντέλο, που κυριαρχεί ακόμη σήμερα, συνεχίζει εμφατικά να απορρίπτει κάθε έννοια σημαντικής αιγυπτιακής επιρροής.

Η προτεινόμενη σχέση με το έργο του Tolkien προκύπτει επειδή υπάρχει ένας στενός σύνδεσμος μεταξύ της διανοητικής ανάπτυξης του σύγχρονου ρατσισμού, την εμμονή του Ρομαντικού κινήματος με τη γλώσσα, και την τότε καινούρια επιστήμη της φιλολογίας. Η Mosse επισημαίνει: «Οι φιλόλογοι εστίασαν πάνω στις γλωσσολογικές ρίζες σε μια προσπάθεια να αποκαλυφθούν οι ρίζες της φυλής». Ο Ρομαντισμός προϋπέθεσε μια οργανική σχέση μεταξύ γλώσσας, κουλτούρας και ανθρώπων έτσι ώστε η «αγνότητα» της γλώσσας να αντικατοπτρίζει τη βιολογική «αγνότητα» των αυτών που τη μιλούν και της κουλτούρας τους· αντίστοιχα, υπήρχαν γλωσσολογικές ιεραρχίες ισόμορφες με τις φυλετικές και οι πολιτισμικές ιεραρχίες που καθιερώνονταν. Ο κεντρικός ισχυρισμός του Άριου Μοντέλου ήταν πως τα ελληνικά ήταν «αγνή» γλώσσα και πως η (Ιαφετική) Ινδοευρωπαϊκη γλωσσική οικογένεια γενικά συνδέονταν εξ αίματος με την υποθετική Άρια φυλή που μιλούσε σανσκριτικά, και έτσι ξεχώριζε απόλυτα τόσο σε γένεση και επακόλουθη εξέλιξη από την (Χαμιτο-Σημιτική) Αφροασιατική γλωσσική οικογένεια. «Από τη δεκαετία του 1840 η Ινδοευρωπαϊκή φιλολογία… ήταν στη καρδιά του Άριου Μοντέλου. Τότε, όπως και σήμερα, οι Ινδοευρωπαϊστές και οι Ελληνιστές φιλόλογοι υπήρξαν τρομερά διστακτικοί στο να δουν οποιαδήποτε  σύνδεση μεταξύ ελληνικών – από την μια – και της αιγυπτιακής και της σημιτικής, των δυο μεγάλων μη ινδοευρωπαϊκών γλωσσών της Αρχαίας Ανατολικής Μεσογείου, από την άλλη». Όπως όμως έχουμε δει, κάποιοι Ευρωπαίοι ήταν πιο Ευρωπαίοι από άλλους, έτσι άρχισε να λέγεται πως οι τευτονικές γλώσσες  και λαοί ήταν ανώτεροι προς τις (επιμολυσμένες από τις μεσογειακές) ρομανικές γλώσσες και λαούς, πως τα γερμανικά ήταν μια «αγνή» γλώσσα παρόμοια με τα ελληνικά και έτσι πραγματική απόγονος των σανσκριτικών, πως οι Ινδοευρωπαίοι θα έπρεπε στη πραγματικότητα να λέγονται Ινδογερμανικά, και πως οι ίδιοι οι Γερμανοί είναι πραγματικοί διάδοχοι των Άριων.

Οι αντιστοιχίες με τον ΑΤΔ είναι προφανείς. Τα Άρια ξωτικά φέρνουν μαζί τους στη Μέση-Γη την Αρχαία Γλώσσα τους, την Κουένια, μαζί με το αλφάβητο της. (Καθώς έρχονται πέρα από τον ωκεανό παρά από την Ασία, η άβολη εγγύτητα στις κίτρινες φυλές του πραγματικού Άριου Μοντέλου με το τρόπο αυτό αποφεύγεται). Η γλώσσα αυτή είναι έτσι εντελώς ξεχωριστή γενεαλογικά από τη «Μαύρη Γλώσσα» της Μόρντορ και τις «βαρβαρικές» γλώσσες των ανθρώπων από το Ρουν και τη Χαράντ, όπως και να είναι γλωσσολογικά ανώτερη από όλες τις μετέπειτα γλώσσες των δευτερευόντων φυλών. Και με δεδομένη την ταύτιση της γλώσσας με τη κουλτούρα, τη φυλή και το πολιτισμό στον ΑΤΔ, η ιστορία αυτής της γλώσσας είναι η ιστορία του φυλετικού πολιτισμού που ίδρυσαν στη Μέση-Γη και της αποτροπής της απειλής στην «αγνή» εξέλιξης της που παρουσιάζουν οι επιμολυντικές πολιτισμικές, βιολογικές και μεταφυσικές επιρροές των περιοχών στα νότια και τα ανατολικά. Ο ΑΤΔ είναι απλά η Άρια εκδοχή της προέλευσης του ευρωπαϊκού πολιτισμού (που είναι «πολιτισμός» τελεία).

Αυτό έτσι που έκανε πρακτικά ο Tolkien είναι προβάλει σε μια φανταστική γη το κεντρικό ρατσιστικό μύθο της τελευταίας χιλιετίας: πως το σύνολο της κουλτούρας προέρχεται από τους λευκότερους των λευκών λαών, που μιλάνε την λευκότερη των γλωσσών, πως οι μη-λευκοί είναι απειλή στο πολιτισμό, τη κουλτούρα και την ανθρωπότητα. Η «υπο-δημιουργία» της Μέσης-Γης που είναι το σημαντικό του επίτευγμα πρέπει να αφαιρεθεί από το παραπλανητικό του ατομικιστικό του πλαίσιο και να αντιμετωπιστεί, πιο διαφωτιστικά, ως μέρος της ευρύτερης ευρωπαϊκής επανεπινόησης του κόσμου: η «δημιουργία» της Ανατολής, της Αφρικής, του Νέγρου. Η συνεισφορά του Ισλάμ στη διατήρηση της γνώσης του Αρχαίου Κόσμου, η συνεισφορά της Αιγύπτου (αν ο Bernal και άλλοι ακαδημαϊκοί έχουν δίκιο) για να δημιουργηθεί αυτή η γνώση αρχικά, απομακρύνονται, και αντικαθίστανται από τους κενούς χώρους του Ρουν και της Χαράντ και τα ανιστορικά και απολιτισμικά ορκ. Θα μπορούσε να πει κανείς, μερικώς μόνο ως αστείο, πως Ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών είναι η εκδίκηση ενός μεσαιωνιστή προς τους παραγνωρισμένους και ανεπιθύμητους προγόνους του πολιτισμού της μεσαιωνικής Ευρώπης. Η κυριολεκτική γενοκτονία  των ορκ με την οποία ολοκληρώνεται το βιβλίο είναι υπό μια έννοια δευτερεύουσας σημασία προς τη πολιτισμική γενοκτονία που σήμαινε η δημιουργία τους εξαρχής. Γιατί το ίδιο το γεγονός πως μια τέτοια δημιουργία ήταν καν δυνατή είναι μια λυπηρή μαρτυρία στην πληρότητα της ευρωπαϊκής πνευματικής ηγεμονίας πάνω στο κόσμο, και της πετυχημένης αναθεώρησης της ιστορίας. Θα μπορούσε να υπάρχει μια πιο ξεκάθαρη καταγγελία της ηθελημένης άγνοιας της Δύσης για το ίδιο της το παρελθόν, από την διαρκή φυσικότητα στο όραμα της των φυλετικά-δομημένων κατηγοριοποιήσεων της προσωποσύνης, από το γεγονός πως αυτό το βιβλίο θα χαιρετίζονταν για σχεδόν τέσσερις δεκαετίες για την ηθική του διορατικότητα και την μεταφυσική του αλήθεια; Είναι μια τυφλότητα που αποκλείει κάθε πραγματική προσπάθεια να ξαναδούμε τα ορκ του παρελθόντος – και του σήμερα.

 

Το παρακάτω κείμενο αποτελεί συνοδεύει το δοκίμιο του Charles W. Mills στην επιθεώρηση The Southern Journal of Philosophy

Chike Jeffers & David Miguel Gray: Εισαγωγή στο «Οι Κολασμένοι της Μέσης Γης. Το Μανιφέστο των Ορκ» του Charles Mills

Κείμενο που δημοσιεύτηκε στην επιθεώρηση The Southern Journal of Philosophy 60, S1. Ο Chike Jeffers είναι αναπληρωτής καθηγητής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Νταλχάουζι, ο David Miguel Gray είναι αναπληρωτής καθηγητής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Μέμφις. Μετάφραση Δημήτρης Πλαστήρας   Ο πρόσφατος θάνατος του Charles Wade Mills (03/01/1951-20/09/2021) ήταν μια τραγική απώλεια για την οικογένεια, τους φίλους του και για την φιλοσοφική κοινότητα. Τα κείμενα, οι διαλέξεις και η διδασκαλία του επηρέασαν βαθιά πολλές γενιές φιλοσόφων που ενδιαφέρονταν για τη φυλή και το ρατσισμό, την αφρικανική φιλοσοφία, την κοινωνική και πολιτική φιλοσοφία και την ηθική. Στο Συνέδριο Σπίντελ για τις Νέες Κοινωνικές Οντολογίες της Φυλής, πραγματοποιήθηκε μια τελετή στη μνήμη του Mills, υπό τον Chike Jeffers, που ο Mills όρισε ως διαχειριστή των κειμένων του. Για αυτό είμαστε χαρούμενοι να συνεισφέρουμε στα Πρακτικά του Συνεδρίου Σπίντελ της The Southern Journal of Philosophy ένα προηγουμένως αδημοσίευτο έργο του Mills σχετικά με την οντολογία των φυλών: «Οι Κολασμένοι της Μέσης-Γης: Το Μανιφέστο των Ορκ». Αυτό που κάνει το έργο αυτό μοναδικό είναι η ανάλυση του ζητήματος της φυλετικής οντολογίας από τον Mills μέσω της αναφοράς στη μαζική κουλτούρα – συγκεκριμένα, τον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών του J. R. R. Tolkien. Η ανάλυση της Μέσης-Γης από τον Mills αποτελεί μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα προσθήκη στα Πρακτικά του Συνεδρίου Σπίντελ, εξαιτίας της κριτικής της διερεύνησης μιας φανταστικής φυλετικής ιεραρχίας που φωτίζει την διαρκή επιρροή ορισμένων παλιών ρατσιστικών ιδεών στις κοινωνικές πραγματικότητες της σημερινής εποχής. Είναι επίσης ένα πολύ παλιό κείμενο, που σημαίνει πως προσφέρει μια φωτογραφία της σκέψης του Mills σχετικά με τη φυλή καθώς αναπτύσσονταν στη διάρκεια της δεκαετίας του 1980. Έχουμε καλούς λόγους να πιστεύουμε πως ολοκληρώθηκε είτε στα τέλη του 1988 ή στις αρχές του 1989. Το τελευταίο έργο που αναφέρεται στις σημειώσεις το The Invention of Africa του V. Y. Mudimbe, που εκδόθηκε το Μάιο του 1988. Έπειτα, ανάμεσα στα έγγραφα του Mills, ο Chike βρήκε μια επιστολή που ο Mills έγραψε σε μια επιθεώρηση πολιτισμικών σπουδών, στο οποίο παραπονιούνταν πως είχαν περάσει δέκα μήνες από τότε που υπέβαλλε «Τους Κολασμένους της Μέσης-Γης» και δεν είχε ακόμη λάβει την απόφαση για την πιθανή δημοσίευση του. Η επιστολή έχει ημερομηνία 12 Απριλίου 1990. Είναι σημαντικό να λάβουμε υπόψιν την ηλικία του δοκιμίου υπόψιν, επειδή ο Mills φυσικά δεν αναφέρει κάτι σε αυτή για τις δημοφιλείς ταινίες που εμφανίστηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Αν είχε επιλέξει να συνεχίσει να προσπαθεί να το δημοσιεύσει, αναμφίβολα θα την είχε τουλάχιστον ενημερώσει βάζοντας κάποια συμπεράσματα για τη σειρά των ταινιών. Σίγουρα επίσης θα έκανε μια προσπάθεια να ασχοληθεί με την κριτική βιβλιογραφία που εμφανίστηκε μετά τη δεκαετία του 1980. Υπάρχει πράγματι μια σελίδα στην Wikipedia, «Tolkien and race», που αναφέρει τουλάχιστον 24 δευτερεύουσες πηγές , καμιά από τις οποίες δεν δημοσιεύτηκε πριν το 1990 και η συντριπτική πλειοψηφία τους είναι μετά το 2000. Μπορούμε να είμαστε σίγουροι πως ο Mills, αν ήταν ακόμη μαζί μας, θα είχε καταβροχθίσει με μεγάλο ενδιαφέρον το Tolkien, Race, and Racism in Middle-earth (2022) του Robert Stuart. Πίσω στο 1989, ο Mills μπορούσε να ισχυριστεί με καλό λόγο πως ήταν ο πρώτος που συστηματικά διερεύνησε το ζήτημα αυτό. Όπως όμως δείχνει η επιστολή από το 1990 είχε δυσκολία να το δημοσιεύσει και, προφανώς, σε κάποια στιγμή, σταμάτησε να προσπαθεί. Είμαστε ευτυχείς να κάνουμε διαθέσιμη για πρώτη φορά αυτή τη χαρακτηριστικά ενδελεχή, προσεκτική και οξεία κριτικά εκτίμηση του Tolkien. Επίσης προσθέτει τη φωνή του Mills στο διάλογο που συνεχίζεται σήμερα για το ρατσισμό του Tolkien. Επιτρέπει σε εκείνους που μελετούν τον Mills – για τους οποίους προβλέπουμε πως θα υπάρχουν διαρκώς αυξανόμενος αριθμός στο μέλλον – να αναπτύξουν περισσότερο την αντίληψη τους της αντίληψης του για την λευκή υπεροχή ως κοινωνικοπολιτικό σύστημα. Την εποχή που προσπαθούσε να δημοσιεύσει τους «Κολασμένους της Μέσης-Γης», είχε δημοσιεύσει πολύ λίγα σχετικά με τη φυλή. Το κλασικό του πλέον The Racial Contract (1997) απείχε ακόμη αρκετά χρόνια. Το δοκίμιο αυτό έτσι αποτελεί μέρος των πρώιμων εξερευνήσεων του πάνω στο ζήτημα. Αυτοί που γνωρίζουν το The Racial Contract και άλλα κείμενα του Mills (όπως το «Kant’s Untermenschen») θα παρατηρήσει αμέσως σχέσεις μεταξύ της περιγραφής του για την ιεραρχία των όντων του Tolkien και της ανάλυσης  του της διάκρισης μεταξύ προσώπων και υποπροσώπων ως κεντρική στη ρατσιστική σκέψη. Επεξεργαστήκαμε ελάχιστα το δοκίμιο του Mills για σταθερή ορθογραφία και τονισμό, επιλέγοντας να μην κάνουμε αλλαγές ακόμη και όπου ο Mills θα επιθυμούσε ίσως να αλλάξει και να ενημερώσει ο ίδιος (πχ. μπορεί να αντικαταστούσε το «Εσκιμώος» με «Ίνουιτ» και να ξανασκεφτόταν τη μεταφορική χρήση της «σχιζοφρένειας»). Καλούμε τους αναγνώστες, είτε καινούριοι στον Mills ή βαθιά γνώστες στο έργο του, να απολαύσουν την ανάγνωση αυτού του δοκιμίου, βιώνοντας για πρώτη φορά ή βιώνοντάς εκ νέου την χαρακτηριστική φωνή και σκέψη του.